Kolitzapetik 09

Urtekaria, bizitzaren urtikaria. 

 Bizkaiko hitza. Berria. 2022/12/16

Maiztasuna aldatu didate aurtengo azken Bizkaiko Hitza-n urtea agurtzen duen gehigarrian nire ekarpena sartzeko.

Inoiz bizi izan ez dugun egoera batetik atera gara, egunerokoa berregiten ala epe horretan egin ez ditugunak antsietatez betetzen. Badago gai orrokorrei —Osakidetza, gerra, aldaketa klimatikoa—, Kolitzapetik bertatik heltzeko modua. Dena den, begirada ezberdinerako tartea dago, urte bukaerako afarietan gertatzen den bezala. Batetik bestera hariak txirikordatzen, sakontzeko gaitasunik gabe, beharrik gabe, isiltasunari izkin egiteko helburuaz.

Denbora badoa gure bizitzetan metatzen etxe zaharretako hormetan pintura bezala: gure flysch partikularra. Mugimendu geologikoen arabera moldatzen, mugitzen, hondoratzen eta tolesten azalaren arrakaletatik agertu arte. Geruza guztiek hitz egiten dute gutaz aurrekoaren gainean jausi direlako. Hori da gure urtekaria, bizitzaren urtikaria.

Urteak baditu neurtzeko modu ezberdinak; aurrera begirako urtekaria herriz herri Kolitzapetik. Hamabi hilabetetatik herrietatik bezala pasatuz. Denbora azala da eta hurrengo hauek ezagutzen ez direnak ulertzeko laginak.

Urtarrila, Alonsotegi: bere garaian Bilbora begira jarri zen, Barakaldotik banatu eta gero. Ziaboga egin du Enkarterrirantz begiratzeko.

Otsaila, Artzentales: “Por pasar la puente exponerme a la muerte” dauka armarrian. Baita, Tuetxen, San Antolin eliza eta zezen plaza elkarturik ere.

Martxoan, Balmaseda: balmasedanismoaren turistifikazioa bilatzen ari da; mozorrotzen duen guztiak arrakasta du.

Apirilean, Galdames: San Esteban eta San Pedro artean bihurritua. Ogi mamitsua eta igandeetan baino irekitzen ez duen museoa.

Maiatzean, Gordexola: bi bailara baten prezioan. Azken bolada honetan antzerkia dute gustuko.

Ekainean, Gueñes: hainbat herri bere hartan hartzen dituena. Sodupe, Zaramillo eta La Quadra.

Uztailean, Karrantza: berak bakarrik mereziko luke urtekaria, auzoz auzo egiteko ibilbidea.

Abuztuan, Lanestosa: txikia bada ere, bizitasun handia erakusten ari den herria. Beti dantzan.

Irailean, Sopuerta: meategien inguruan egun euritsuetan labeen kebide ederrak gordetzen dituena.

Urrian, Turtzioz: Jose Antonio Agirre lehendakaria zapaldu zuen lurren artean izan zen herriaren adorea miresten.

Azaroan, Zalla: Sabino Aranaren gorpuzkiak ezkutatu zituen lurra, Francisco Francoren diktadura luzeak iraun zuen bitartean.

Abendua. Enkarterri. Denak elkartzen dituena.

Amaitzen dena nire urtea da, agian itzuliko naiz. Luzatzen dizuet gonbidapena herri hauek ezagutzeko. Begirada luzatu konplexurik gabe eta jarraituko duzue gozatzen estereotipoen gainetik.

Urtikariarekin, kontuz ibili. Urtekaria denborak sortzen du eta besteak…, edonori gerta dakioke. Bitartean, ospatu beharra ere badago, Olentzero zain baitaukagu.

Dagoenaz aparte nik badaukat zer krema erantsi, atipikoa, atopikoa eta utopikoa aldi berean. Urte berri on!

Kolitzapetik 08

Gaurko paseoan. Bizkaiko Hitza. 2022/12/09

Esekitoki baten arropa lehortzen den bitartean behekoaren leihotik argi gutxiago sartzen da. Jantziak zabal, izarak luze, matxardak paralelo, oso polit uzten dugu nahiz eta auzokideari kaltea sortu, beheko leihora argi gutxi heltzen baita. Halakoa gertatzen da batzuetan saretik botatzen diren iritziekin ere, ez baitago aukerarik argia guztiontzat berbera izan dadin. Arrazoia izatearekin konformatzen gara, gure arropa lehor izatearekin konformatzen garen bezala.

Etxe barnekoak dira garbitu behar diren lehenengoak eta horregatik ekartzen ditugu Enkarterrikoak esparru honetara. Horregatik Kolitzapetik ikusten ditugunak dira leku hau hartzen dituztenak. Edozein kasutan, gertatzen zaizkigunak badaudelako Euskal Herriko beste gai askorekin loturik.

Larrialdietan beti agertzen dira kamuflajez jantzitako salbatzaileak laguntzera. Ez dela politizatu behar idazten dute sareetan haien beharra aldarrikatzen dutenek: begiak itxita onartu beharko genuke militarizazioaren marka zuria. Haiek ume badira, gu ez gara haurrak: 1989an intsumisioaren borrokara lotu ginenok aldarrikatu genuen gastu militarrak gizartearen beharrak asetzeko behar genituela.

Ez da garai horietako nostalgia. Aurrera begira, baina atzeko ispiluarekin, angelu itsuak, kamioietan itsasten diren mezuak bezala. Enkarterrin, baita Enkarterrin ere, beharrezkoak direnak medikuak, suhiltzaileak, babes zibilerako behar ditugu sosak, ongi prestatuta eta egoki hornituta egon daitezen baliabide horiek. Militarrek aurrekontuak ziurtatuta dituzte etengabeko goraldian, %60 azken hamar urte hauetan, eta kontuan hartu gabe “aurrekontu ezkutua”, defentsarekin estuki lotua dagoena, nahiz eta beste departamentuen aurrekontuetan agertu.

Beste neurri batean bada ere, hanpatuak eta hutsalak Gabonetarako argi-dekorazioak dira, herri guztietatik zabaldu direnen horiek bezala. Ez genituen beharrak sortzen dizkigute, ditugun gabeziak mozorrotzen. Lasterketa absurdo horretan ez dago lehiatzerik; ezin dugu bide propio bat eraiki, hiri handien itzalak beti harrapatuko baikaitu. Kale kantoietan landatutako diseinu kaxkarreko objektuek azaleratzen dituzte barrutik falta zaizkigun argiak. Ez daukagun tximista ez du piztuko edozein lekutatik hartutako eraginak. Nortasun hori kosmopolita bezain faltsua eta antzua da. Herrietan sakabanaturik dauden farola fernandinoekin gertatzen den moduan.

Egunerokotasunean nabaritu behar da inguruko komertzioa babesten dugula, ez bakarrik tarte honetan dirua alferrik xahutuz, kutsadura luminikoa sortuz. Hasi beharko gara pentsatzen nola sortu eredu propio bat, ezinezkoa dela beste batzuena jarraitu hertsiki: beti ibiliko gara atzetik eta berandu. Horiekin parekatuz, fotokopia txarra, ez dugu besterik egingo. Energia modu eraginkor batean erabili. Horrela hurbiltzen gara urteko azken hilabete honetara. Urte amaiera zein hasiera, bizitza ospatzeko, iraultzarako dantzak prestatuz.

Jarraipena

2022/12/01

Jarraipena egiten didate Gurutzetako ospitalean, sei hilabetean behin garai honetan, espezialitate ezberdinetatik pasatuz.

Artega ibiltzen naiz halako egunetan, odol analisiak egiteko txanda heltzen zaidanean. Zorionez, une honetan kontrolpean dago dena, inolako sintomarik gabe eta egunero bizitza baldintzatu gabe.

Horregatik guztiagatik ospatzeko aukerak profitatu behar ditut

Kolitzapetik 07

Haizearen osasuna . Bizkaiko Hitza. 2022/11/25

Aurten 22 urte bete dira Artzentalesera etorri nintzenetik. Bertora bizitzera etorri nintzenean egin nuen lehenengo aldaketa, erroldatzearekin batera, medikua aldatzea izan zen, herri txikietan behar direlako erabiltzaileak halako zerbitzuak mantentzeko. Argudio horrekin joan nintzaion azken garai hauetan artatu nauen medikuari, eta berak, ordea, ezetz, topera daudela! Udalerri honen ezaugarriek —batez besteko adina, etxebizitzen sakabanaketa eta etxeetara joan behar direnean horrek eskatzen duen denbora—, lan karga mardula sortzen die, eta ez dute denbora sobran. Are gehiago COVID-19aren pandemia osteko garai hauetan.

Oso egoera bertsuan dago Turtzioz. Errepidetik Villaverdek banatzen baditu ere, aspalditik lotuta daude bi udalerri txiki horiek Osakidetzaren egituran: mediku horietako batek huts egiten duenean, besteak artatu behar ditu hutsik geratzen den osasun etxeko pazienteak, askotan ez baitute ordezkorik bidaltzen. Baina ezinbesteko zerbitzua da bertan bizi garenontzat zein hona etorri nahi duenarentzat.

Azpiegitura horien ohiko erabiltzailea naizen heinean, aste honetan joan naiz odola ateratzera, nire errebisioa egiteko. Beldurraren eta mamuen aurretik, aldarrikapena pizten zait zerbitzu publiko honen, eta onen, alde. Euskaldunak, bide batez. Beldur handiagoa ematen du pentsatzeak hori galduko bagenu gure egoera zein izango litzatekeen, nola izango genituzkeen eskura minbizia gainditzeko ezinbesteko profesionalak, teknologia eta aurrerapenak.

Naturaren zaintzaren eta osasunaren arteko harremana kontuan hartu barik, modernitatearen haize berriak azken parrasta utzi du: Sopuertaren eta Artzentalesen artean egin nahi duten parke eolikoa.

Bertako ingurumena zaindu beharra dago, babestu, ahal den neurrian, industrializatzeak ez baitu inolako onurarik ekarriko bertako biztanleentzat. Neurrira egindako proiektuak behar dira, eta ez paisaiak daukan balio erantsia suntsituko dutenak. Kokapen eta neurri egokiak, giza eskala, eta ez beste batzuen eskaera aseezina. Urrun geratzen da Balmasedako institutuan piper egiten genuen garaia Integral aldizkaria irakurtzeko. Han agertzen ziren tramankuluak eta gailuak energia modu deszentralizatuan ikusten genituen aukera bezala.

Gizakiak eraldatu dituen eremu hauetan bizirautera ausartu diren basapiztientzat eta landarediarentzat arriskua larriagotu egin da, baita horrekin uztartuta doan guztia ere. Ohikoentzat ikusezina bada ere, kate trofikoan ezin da hutsunerik geratu, katastrofikoa baita. Urteetako erabilerek sortu duten paisaia eta onurak ezin dira xurgatu eukaliptoek ura xurgatzen duten bezala. Bestelako eskala, neurria eta abiadura eskatzen ditu egungo larrialdiak.

Helburu horrekin agertu diren lege berriarekin Enkarterriko udalen eskumenak higatu dituzte; boterearen gurpilak marruskatu ditu eta erraztu. Alperra da horretarako erabiltzen zen tramankulua, astoa aurretik jarrita.

Kolitzapetik 06

Enkarterriko txarriboda.

Berria. Bizkaiko Hitza. 2022/11/11

Hotzarekin batera garatzen ziren garai bateko ohiturak, naturak emandako elikagai urriak kontserbatu egin behar baitziren. Auzolana ezinbestekoa zen txarribodan, baita ongi zehaztutako ordutegia eta lanaren banaketa ere. Aho guztietatik ateratzen zen lehenengo orduetako arnas lurruna izerdia bilakatzen zen eguna aurrera joan ahala. Gorputzak artega, egun berean jokoan baitziren hurrengo hilabeteetako otordu asko.

Dena dela, askoz gutxiago badira ere, badaude ohitura mantentzen direnak bere osotasunean zein haragia baino erosten ez dutenak txorizoak prestatzeko, odolkiak agian. Inguruan geratzen diren baserritar apurrei erostea iragan hurbil horrekin lotzeko modu bat da.

Kroketak, bexamela, xumea etxea. Gertukoa, hurbila, adierazgarria eta esanguratsua. Pauso bakoitzak arreta eskatzen du. Xarma ondo prijituta daudenean. Ezin huts egin uneren batean; bestela, akabo. Askotan beste garai batera eramaten gaituzte; beste oroipen eta maitasun batzuk. Su motelean baina pausoz pauso heldu da Enkarterri gaur egungo egoera honetara, hasiera batean bateraezinak ematen dituzten ekaiak uztartuz ontzi egokian eta mugimendu aproposekin. Tankera horretan agertzen zaizkigu oroitzapenak, baita Kolitzapetik hedatzen den eskualdea ulertu nahi dugunean ere.

Beraz, azaroko itzal luzeak, etzanda eta nagituta altxatzeko dagoen eguzkiak sortzen dituenak, garaiarekin bat datozen itzalak dira. Egungo argi izpiak ezin dute saihestu erdian mantentzen dutena. Garai bateko eraikinak zein lurraldea hutsik geratu dira, ikerketa sakona eskatzen duen Enkarterrin. Agintariek 1990eko hamarkadan hartu zituzten erabakiek hobeto azaltzen dute gaur egungo egoera, historiako aztarnek baino. Enkartberriak aldizkariak jaso zituen horietako asko 1990-1998 artean, baina ez du inork digitalizatzeko interesik guztion eskura egon daitezen.

Garai hartan erabaki zuen Alonsotegik Bilbo handitzea. 2000ko hamarkadan hautatu zuen Zalla “Bilboko auzorik ederrena” izatea. Karrantzako zein Artzentalesko biztanleek erabaki zuten eskolak defendatzea; txikiak diren arren, herrietako birikak dira. Esanguratsua da nola oraindik ere ez daukagun Lanbide Heziketa publikoa eskualde honetan. Nola ezagutu ditugun krisi guztietan fakturatu dutenak Elizarekin zerikusirik dutenak izan diren. Etorkizuneko irtenbidea egurrarekin lotu, zein sukaldaritzarekin.

Aurreko ostiralean agertu zen Bizkaiko Hitza-ren orriotan Enkarterri ikertzeko gaia hartzen duen egitasmo baten berri, Arantzazu Luzarragak gidatua, hausnartzeko pandemiaz geroztik aldiri bilakatu den landa eremuaz. Ezin da balio bakarra izan Bilbotik gertu egotea. Nola indianoen etxeak eta Erdi Aroko dorretxeak hala eskualdea bera, turistentzako kutxa hutsak, Pandorarenak baino itxaropen txikiagoa sortzen dutenak.

Odolusten dena odolki gozoak sortzeko balio du, baina ez da berez gertatzen den anatomiaren funtzioetako bat

Kolitzapetik.05

Kedarra bihotzean. 

Bizkaiko Hitza. Berria. 2022/10/28

Asteburua ziabogarekin etorri zaigu Kolitzapetik. Suak ematen dio zentzua putxerari, ezinbesteko energia egur ikatza erretzea lortzen baitu. Egunsentian pizten dituzte azkarrenek Balmasedan, San Xeberin Egunari argia eta beroa gehituz. Aurten 50. urteurrena betetzeko prestatuta zeukaten egitaraua. Hiribildua sutan ikusiko genuela iragartzen zigun irratian antolakuntzaren bozeramaileak, uhinetako amaraunetik bisitariak harrapatzeko, bertako kofradiaren izenean ohiko hizkera epikoa erabiliz.

Balmasedako lehiaketa adierazpenik gorena bada ere, Putxeraren Kofradia Artzentalesko Geltokiak hamaika urte daramatza “giza harremanetarako tramankulua” izaten, sukaldaritzatik haratago doana.

Zoritxarrez, Enkarterriko suteek eta haizeteek jai handia bertan behera utzi dute, jendea babestea jaiaren gainetik baitago. Putxera berriro pizteko egunak Zubi Zaharraren azpiko legarrak baino gehiago diren arren, amorrua metatu da kea hodeien artean bezala. Itolarria.

Plana zapuztuta, Zallara jo nuen, hurbileko turismorako erabiltzen dudan terrazara, orekaren bila, askotan nire bulegoa bilakatzen denera, marrazkiren bat lasaitasunez egiteko abarora. Entzuten dituzun elkarrizketak eta kafe bati ateratzen diozun zaporea dezibelikoa da. Arratsaldeko kafe orduan topatzen dituzunak bermuteoko berberak dira. Hala ere, orain hitz egiten dute terraza osorako, beraien elkarrizketetan sartzen zaituzte, urruntasun soziala mantentzen baduzu ere. Egokitu zaizkigun denborak guztionak izango balira bezala mintzatzen dira, kontuan hartu gabe egoera soziopolitiko zehatz batean sortu eta barreiatu zirela. Orain, nostalgiaren bitartez, itzuli dira musika bakarra balego bezala. Halaber, ez dira konturatzen hauek ere gure garaiak direla.

Hego haizearen zurrunbiloak gogoratzen dizu beste batzuetan egon direla halako egoerak Enkarterrin, dugun mendi eremuan garaitu den landarediak paisaia eraldatu baitzuen papergintzaren garaietatik. Azken urte hauetako hautuak ez dio onik egiten, eukaliptoaren zabalkundeak are larriagoa bihurtzen baitu egoera. Paisaiaren koloreak badu pentsatzen duguna baino eragin handiagoa, ez baita neutroa. Beldurra ematen du pentsatzeak zer gerta zitekeen magal horretatik jarraituko balu, eta zabortegia harrapatuko balu. Arbalitzatik Espaldasecarantz, Cadagua ibaia babesten duen mendilerrotik suak jarraitu ahal izan duela pentsatze hutsak artega jartzen gaitu. Zalla lurzorua hedatzen ari zela esaten genuen mende honetako lehenengo hamarkadan, bere baitan hartzen baitzituen Barakaldotik eta Sestaotik kendu zituzten kutsatutako lurrak. Hala ere, ez dira horiek izango lurperatutako gai arriskutsuenak. Beste Zaldibar bat daukagu alfonbrapean.

Kea saldu digute askotan Enkarterrin, eta ohituta gaude. Konbertserban gordetako elikagaiak bezala gaude edo oxigeno falta daukagu. Kedarra bihotzean, edozein kasutan.

Kolitzapetik 04

Egiak eta gezurrak sortzeko memoria 

Bizkaiko Hitza. Berria. 2022/10/14

Azken denboraldi honetan ez zaizkit inporta ahazten zaizkidan gauzak, ahaztea bera baizik. Ondo ulertzen ez ditudan arrazoiengatik egin beharrekoak burutik desagertzen direnean, pentsatzen dut egiten ez ditudanak ez direla hain garrantzitsuak izango. Ala une horretan eskura ez ditudan baliabideentzako ordezkoa topatzen dut bizitzaren etengabeko mugimendua gelditu gabe. Batzuk betirako egongo dira galduta, nonbait gordeta une egokiaren zain. Behar ez ditudanean agertzen zaizkit besteak.

Memoria hitz totemikoa bilakatu den aro honetan, haria duten bi deialditan ikusi dut murgilduta nire burua azken hilabetean. Bietan, bata Barakaldon eta bestea Enkarterrin, atzera begira hori aitzakia da proposamen berriak egiteko, bietako itua berbera ez bada ere.

Tamara Garcia Iglesias eta Sara Berasaluce Duque arte komisarioak, Emakumea, makina eta lantegia egitasmoan, hamaika artistari artxiboetako argazkiak eman dizkie, eta hortik aurrera egile bakoitzak bere sormen lanaren barnean eraikitzen du errealitate berri bat. Aurrera begira luzatzen dute erronka, nolabait esateagatik beste narratiba baten bila abiatzen dira.

Kolitzapeko eremuan, ordea, eraikin bat berrerabili nahi dute memoria aipatuta. Baina iruditzen zait eroso egiten zaien eremua, estetikoa, goraipatzen dutela, denbora zehatz batean mugatuta geratzen baita, urteak dituen eraikinak beste garairik bizi izan ez balu bezala, bere memorian, gizakionean bezala, epe ezberdinak ez baleude bezala, garaikidea izan dugun aroa kontakizun horretatik kanpo geratzen baita.

Bi helburu zeharo ezberdinak dituzte. Bata iraganari lotuta baina etorkizunari begira, memoria eta sormenaren arteko uztarketan. Bestea gezurretarako aproposa, fokuak hartzen duen lanaren arabera. Artistak narratiba berriak sortzen ari diren bitartean, erakundeak finkatu nahi du bere ikuspegia.

Halako argazkiak zein halako eraikinak begien aurrean baditut, oroitzapenak etortzen zaizkit burura, halako gaiak nire bizitzako esparru ezberdinak zipriztindu baititu. Esaterako, karrera oso bat egin nuen papera eta kartoiekin, gehienetan zaramatik hartuta, Enkarterri zein familia ulertzeko ezinbestekoa baitzen La Papeleraren eragina aztertzea. Aitite 12 urtekin erakarri zuen lantegiaren adarrak nola antolatzen zuen bizitza ikusi baitugu, txandaka lan egiten zuen langileriaren bizimodua, baita gure familiena eta auzokideena ere, beti baitzegoen baten bat lo egiten gaueko txandan indartsu aritzeko.

Oroitzapenak hemerotekak bezain partzialak dira, gertatzen zaigunari ez baitiogu leku bera gordetzen, eta gogoratzen dugunari ez baitiogu balio bera ematen. Enkarterriko artista bezala hartzen banaute, komunikazioa bi norabidetan eskatzen dut, baina ez da heltzen. Gainetik kotoi harroa pasatu nahi diguten arren, arrakasta batek ezin du zipriztindu porrotez beteriko ibilbide oparoa.

Kolitzapetik 03

Marraztea, sukaldaritza bezala

Bizkaiko Hitza. Berria. 2022/09/30

Bihar hasiko den hilabete berrian tintari egingo diogu gorazarre; urriko egun bakoitzean marrazki bat egin behar da, eta gero sareratu. Gauza txikien indarra. Ohiturak sortu, aldatu eta finkatu, hogeita bat egun behar omen baitira horretarako. Agian, garen modukoak agertzeko, errealitatea islatzeko edo bestelako proposamen berrirako. Ikusi, aztertu, marraztu eta gelditu, berriro hasteko, hurrengo pausoa noiz eta nora luzatzen dugun erabaki bitartean. Marra bakoitzak eskatzen duen ahalegina ez da nolanahikoa. Marra bat, norabide eta kokapen egokia daukan lerroa.

Erronkak prozedura berriak finkatzeko gako-iltzeak dira, etorri diren bezala joan ez daitezen. Marrazketan, bizitzan bezala, beti aurrerantz hurrengo amildegiarekin topo egin arte. Labirintoan eta Pandoraren kutxako hondoan dagoena atera arte. Itxaropena, hain zuzen ere. Konfiantza da behar dena, norberaren kemena pizteko, baita ingurukoen artean ere.

Egunerokotasunean garbigailua hustu, arropa eskegi, kontrolatu ea lehortzen den ala badaezpada kendu berriro busti baino lehen. Askotan horrelakoa da bizitza, keinu txiki batzuez osatua, errepikatzen den zirimola. Ez diogu ematen behar duen garrantzia, gutxiesten dugun horri ematen diogun denbora. Marrazkia eraikitzerakoan gertatzen den bezala, marra bakoitza bere lekuan jartzeko ahaleginetan aritzen gara, lerro guztiak batera ikusterakoan zentzua hartzen dute hasieratik abstraktuak diren elementu bakunek.

Eta marraztea afaria prestatzea bezalakoa da. Eguneroko pausoekin, bizitza zatika ulertzen dugu, tarte txikietan eraldatu. Garai honetan bereziki beti ezagutu duguna, nola piperrak eta tomateak, hala Zallako tipula. Gastronomiaren izenean pentsamoldeak barra-barra saltzen dizkigutela dakigun arren, adi egon behar dugu, detektagailu bat erantsi behar diogula begiradari. Errezetak erraz ematen ditugu eta.

Etxean pisto bat egiteko zein den tipula, nondik datorren, zatitzen duzun bitartean, izendapena bera, nola izenak eta izanak kontraesanak sortzen dituzten. Aizto zorrotzak eskuaren mugimendu zehatzekin barazkiak xehatzen dituen moduan, errenkada egokian. Amarengandik ikasitakoari norberaren ibilbidea gehitutakoa, nola betikoa oso berria den… eta hau nondik jaso dugun… Olio beroa, tipula, piper berdea, gorria, kalabazina neurrietan ere egokituta, taula gaineko ttakunaren erritmoan. Ohiko piperrada beharrean, pistoarekin lagunduko dugu odolkia, plater berria bihurtuz. Askotan iraultza egiten ari gara, eta ez gara konturatzen sukaldeko hormetatik ateratzen ez garelako.

Oskar latorrizko danborrarekin bezala, bere erritmoarekin beste batzuena aldarazten duenean, institutuan ikusi genuen pelikulan bezala, Günter Grassen liburuan oinarrituta, eta ez dakit azpitituluekin ala, oroimenaren ajeak, euskarara bikoiztuta. Sukaldean zein marrazten!

Kolitzapetik 02

Jaiak eta garaiak

Bizkaiko Hitza. Berria. 2022/09/16

Kolitzapean dagoen eremuan era askotako jaietan murgilduta daude biztanleak udaren hondarrean. Dena den, iraila ez da bukaera bat, urte berriaren hasiera baizik, hurbiltzen den udazkenari gorazarrea. Udak uzta ekarri du eta biltegiak ongi hornituta daude, halako ospakizunetan behar den guztia eskura izateko, hain urrun ez daukagun baserritarraren ikuskera erabiliz. Agian teoria honek ez du ez hanka, ez buru ikuspegi zientifiko edo antropologiko batetik, baina kurtsoka bizi garenontzat oso ondo moldatzen da, urteak ez baitira hasten urtarrilaren lehenengoan, kurtso berri bat hasten denean baizik. Horregatik dira, hain zuzen ere, hain garrantzitsuak une hauek, datorrenari aurre egin baino lehen irakinaldi bat ematen diogulako bizitzari inguru hauetan, beste askotan bezala.

Jaiak oso elementu interesgarria dira gizatalde baten egituraketan, gizarte tarte zabal batek partekatzen baititu ekintzak, ekimenak eta ohiturak; azken horiek, antzinatik etorri zein sortu berriak izan, diskurtso egoki bati lotura ematen dioten bitartean.

Garai eta jai hauek guztiek parada ematen dute hausnartzeko, pentsarazteko eta ahal dena eraldatzeko. Batak ez du bestea kentzen, buruari eragin eta gorputzari astindu txiki bat eman, herritarrak kontsumitzaile bilakatu gabe. Plazak izan daitezela sortzeko gune ere, eman diezaiogun bidea dantzari, musikari, baita ikuspegi kritikoari ere. Ahanztura ez da zoriontsua izateko bide bakarra, begien aurrean dagoena gordina izanik, horren analisia eta eraldaketarako grina beharrezkoa baita.

Ez dakigu zer datorkigun etorkizun hurbilean; udazkena beroa izango da edozein kasutan, ez bakarrik zentzu metaforikoan. Borborka egon daitezke aldi berean gorputza eta burua, sutan bihotza eta barrunbe guztiak. Xaxatu ditzagun neuronak eta endorfinak, biak ala biak harremanetan jarri ditzagun bizirik sentiarazteko.

Santuen izendegia ikasi genuen bere garaian jairik jai mugitzen ginelako. Kasu askotan herri edo auzo batekin lotzen genuen aldi berean, nahiz eta ospakizunetako prozesioak barrutik joaten ziren; kirioak eta kandelak ordu txikietako iluntasuna argitzeko erabiltzen genituen. Orain beste tropel batean aritzen gara, eguneko argiarekin, goizean hasi eta eguzkiaren itzalari etekina ateraz.

Denbora badoa aurrera ezinbestean. Coca-Cola lata bat baino gehiago da utopia barneratu genuen Moraurekin, baina azken kontzertuan ardoak sortzen dizkion galderei erantzuten aritu zen Beñardoren laguntzaz, eta alkoholik saltzen ez duen txosna baten ondoan, farolapeko ilunabarrean. Azken finean, ez da bakarrik urteroko sasoien antolakuntza nahita aldatzen duguna, baita bizitzarena ere.

Anariren bertsioa parafraseatuz, harrapa gaitzala iraultzak dantzan edo jan-edanean edo… hedonismoaren atalen batean.

Kolitzapetik. 01

Bidaia noraezean 

Bizkaiko Hitza. Berria. 2022/09/02

Kolitzapetik eremu zabal bat hedatzen da. Inguruko magal horietatik isurtzen diren ibaiak paisaia egituratzen duten ardatzak bilakatzen dira; Enkarterri izeneko eskualdea elikatzen duten zainak dira, geografiaren ikuspegitik bederen. Bizitza bor-bor jartzen duen bihotza topatzea zailagoa suertatzen zaigu gehienetan. Duela 33 urte Euskaltzaindiak izen egokia Enkarterri izan behar zuela ebatzi zuen arren, ez da batere arraroa beste edozein aldaera irakurtzea ala entzutea hedabideetan: Enkartazioak zein Enkarterriak eta horietatik eratorritako guztiak. Bada garaia behingoz izenarekin adostasun bat onartzeko eta marka moduan bada ere horrekin aritzeko. Askotan atzamarretako puntari buruzko eztabaida antzuetan galduta ibiltzen gara ilargiaren edertasuna goraipatu beharrean. Hori gabezia nabarmen baten seinalea baino ez da; oso gutxitan egin da zerbait eraginkorra, mapa batetik harago, eskualdea Euskal Herrian txertatzeko. Agian egin den bakarra turistikoa da, baina errazagoa da Enkarterritik Urdaibaira joatea, alderantziz baino.

Bertako biztanleok gurea badugu ere, arduraren zati handi bat egotzi diet beti erakundeetako arduradunei, nabarmenki lerrokatu baitira aspalditik partiduaren esanetara; haien erabakiei egin diete men ematen zieten boterea ezbaian ez jartzeko.

1990ean jarri genuen martxan Enkartberriak, eskualderako hilabetekaria, eta bizirik iraun zuen zortzi urteetan argitaratu genituen 90 zenbaki haietan agertzen da garai hartako diskurtsoa. Diskurtso hura ezinbestekoa da gaur egun pairatzen dugun egoera ulertzeko. Bisitetan Pradera diputatu ohiak eratzen zuen diskurtsoa eta gaur egun Pradalesek erabiltzen duena ez da gehiegi aldatu, hitz batzuk gorabehera. Ez du ematen oso emaitza ezberdinak lortuko direnik.

Kotxeko nabigatzaileak bezala ibiltzen gara Enkarterrin: helbide bat jarri eta pantailari begiratzen diogu. Bertan aurrerantz goazela agertzen zaigu, jakin gabe nondik amilduko garen, atzera begiratzeko ausardiarik gabe, errealitate lausoa itzultzen diguten ispiluak lurrunez beterik daudelarik. Bizi garen espazioarekiko sentiberatasuna galtzen da ibilbide horretan, atxikimendua urtzen da arrakalatuta dagoen zoladuran. Noizean behin argitaratzen dituzten plan estrategikoak dira bilatzailean jarritakoak, herritarrontzat koloretako post-it-ak banatzen dituzten bitartean, atxikimendua sortzeko edo.

Barnetik eta aspalditik sortzen diren minak leuntzea ez da erraza, publikoki adieraztea terapiaren zati bat izan daitekeen arren. Bertako zirimolan zorabiatzen garen bitartean inguru honetara hurbiltzeko gonbidapena egiten dizuet lerro hauetatik. Gozatzeko eremu zabala izango duzue zuen aurrean ohiko eskemetatik harago begiratzen baduzue behintzat, kontuan hartuta egun bateko bisitarekin ez duzuela aldatuko bertatik hamarkada hauetan aldatu ez duguna.

Erradiologia +1

2022/06/28

Eszenatokia.

Bonbardaketaren osteko kontsultara hurbildu naiz institututik zuzenean, metrotan hiru geltoki zeharkatuta. Froga edo analisi berririk ez neukan arren beti nabaritzen da gorputzaren artega halako bisitetan. Ohiko marrazkiarekin egin diot aurre tokatu zaidan itxaronaldiari, lasaitasunez oraingo honetan apur bat luzatu baita. Dagokion galdetegia erantzun ondoren oso esaldi eraginkorrarekin askatu du korapiloa onkologoak: "posiblea den eszenatokirik hoberenean gaude". 

Entzun bezain pronto hasi da gorputza metatutako presioa askatzen, malkoak isuritzen, hasperenak harilkatzen, baita maskarak izkutatzen zuen sudurrean nabaritzen! 

Analisiak egin zizkidatenean egin berri neukan erradiazioa. Ondorioz atzemandako kopurua txikiagoa izango da gaur egun eragiten jarraitzen baitu denboratxo batean... "Zero izan daiteke teknikoki!" Guzti horrekin urte baterako eman dit itvko pegatina.

Bagatzako geltokitik atera naizenean jarraitzen zuten begiek nire poza ureztatzen.

Erradiologia. 0.0

Erradiologia 

2022/05/23-26

Lorpena.

Oso aste indartsua izan da aurrekoa. Erradioterapia onkologikoaren emaitzak aztertzeko erresonantzia magnetikoa egin zidaten astelehenean Gurutzetako ospitalean. Berriro arratsaldearen bukaeran, beste behin eguna baldintza egokietan joateko bideratuta. Ez zen samurra izan tramankulu horretan eman nuen denbora, zarata horrek sortzen duen ezinegona gehitzen baitzitzaion kontrasteak sortzen duen beroari. Gorputza egosten ari zela iruditzen zitaidan, pil-pilean nituela nire arlo likido eta likatsu guztiak.

Balmasedako anbulategitik  pasatu nintzen asteartean odol analisiak egitera, nire psaren maila neurtzeko eta prozesuaren arrakasta zein porrota baieztatzeko. Behintzat goizeko lehenengo orduan izan zen eta baraurik joan behar nuenez turista baten moduan gosaldu nuen bertako plazan. 

Ostegunean zen nire hitzordua. Lasaitasunez hartzeko ahaleginetan berandu heltzeko zorian egon nintzen, ongi lagunduta, bederen. 

-Perfecto, Gorka!

Hitz horiek laburbiltzen dute prozesu honen bukaera: ezin ziurtatu %100ean ez dela errepikatuko baina Padilla doktorearen aurpegiak helarazten zidan poztasunak datu horiek baino adierazgarriagoak ziren. Oraindik geratzen zait errebisioren bat hurrengo hilabeteetan baina tarte horretan isuri nituen malkoek urtu zuten azken hilabete hauetako presioa.

Hortik zuzenean ospatzera joan nintzen, nire bizitzako alde irrealena elikatuz. Baina horrek beste kontakizun baterako emango luke.

Eskerrik asko animoak, hitz gozoak, loreak eta indarra bidali dizkidazuen guztioi. Horrek lagundu nau bide honetan.

Erradiologia 20

Erradiologia 20

2022/05/20

Bukaezina.

Azkenean heldu da hogeigarren saioa eta horrekin bukatu dut aurreikusita zegoena. Oraindik ere badu eragiten gorputzean jasotako erradiazioak, helburua ez baita berehala lortzen azaldu zidatenaren arabera.

Dena den oso garrantzitsua da niretzat beste fase batera pasatzea, emaitzen arlora hain zuzen ere. Egoera erreala zein den jakiteko unea helduko da hurrengo aste hauetan.

Nahiz eta arrisku batzuk egon prozedura honetan guztietan, ehunenekoetan neurtzen direnak zama bat kendu dut gainetik. Datorrenari aurre egingo diot 

Erradiologia 19

Erradiologia 19

2022/05/19

Marrazkiak.

Badoa beti nirekin koadernoa, eskuan josita bezala. Ate batzuk ireki dizkit azken hamarkada honetan, hainbat kronika grafiko egiteko gonbidapenak jaso baititut, gehi berez sortu direnak.

Azken aste hauetan leungarria izaten ari da erabilera hau Gurutzetan ematen dudan denbora eramangarriagoa eramanez. Bide batez artatzen nauten arreta erakarri du, haien jakinmina piztu eta bestelako harremana sortzeko aukera eman digu guztioi. 

Marrazkietan erakutsi dudan barnekaldea ez da bakarrik eskanerrak islatzen duenabeta lerrook lotura berriak sortzen ari dira, babeserako sareak osotuz.

Erradiologia 18

Erradiologia 18

2022/05/18

Bakardadea.

Hutsik zegoen itxaron gela, tarte honetan gertatu zaidan egun bakarra. Ondorioz beste esangura hartzen du espazio horrek, sentipen berri bat agertu zait eguneroko kideak ikusi ez ditudanean. Eta bada une horietan sentitzen den bakardadea. Ez dut laguntzarik behar hara joateko, ezta itzultzeko ere. Ez naiz bakarrik sentitzen. Baina nire txanda iragartzen duen soinua heldu arte eta horrek iragartzen duen prozedura bukatu bitartean sentitzen dudana bakardadea da.  Han sortu eta hantxe geratzen den sentipena.

Zorionez atzo bereziki pozik atera nintzen nire zaindarien arreta piztu dituztelako nire marrazkiek. Horrek beste eremu batzuetan marrazteko aukera sortuko dut, bakardade horretan sortutako irudiei balio erantsi bat emanez.

Erradiologia 17

Erradiologia 17

2022/05/17

Atzeraka.

Ze zaila den gorputzaren erritmoak ezagutzea, are zailagoa komeni zaigun neurrira menperatzea. Azkenean berak nahi duena egiten du eta profesionalen eskuetan nago behar diren baldintzetan bonbardeoa egiteko. 

Ohatilan etzanda nagoen bitartean badago une bat dena gelditzen dela. Dagoeneko badakit tarte horretan behatzen ari direla nire barrunbeak ganoraz dauden ala ez. Beraien ahotsak entzuten baditut "Houston, badugu arazo bat" datorkit burura. Momentuz ez dut behar izan kanpoko laguntzarik, zunda beti baitago prest laguntza behar izanez gero bere lana egiteko. 

Atzoko bigarren saiakeraren ostean jeitsi nintzen geratzen zaidana atzera dihoan kontaketa dela, hiru saio baino ez. Horrek lausotzen du bizi izandakoa. Atzeraka bada ere bagoaz aurrera!

Erradiologia 16

Erradiologia 16

2022/05/16

Zortea.

Zoriak izan du zerikusirik hona ekarri nauen ibilbide honetan, bai 2016an prostatako minbizia antzeman zidatenean baita oraingo bonbardeoak dituen albo kalteak gainditzerakoan. 

Tratamendua onartu nuenean zerrenda luze bat irakurri zidaten, teknologia gero ta aurreratua badago ere ondorio batzuk ekar baitezake, dena ehunenekoetan neurtuta. Zein aldetan jausiko den txanpona ez jakiteak buruhauste ederrak sortzen dizkit, etorkizuneko bizitza baldintzatu dezakeelako. Baina une honetan sentitzen dut laguntza ederra jasotzen dudala, gatza eta piperra ez zaiola falta bizitzari eta sinestezina dena gertatzen zaidala egunero. Zorionekoa ni!

Erradiologia 15

Erradiologia 15

2022/05/13

Kukua.

Gurutzetako erradioterapia onkologikora egiten dudan kukuak nire egunerokotasuna baldintzatzen du erabat. Teknologiarik aurreratuena erabiltzen dute nirekin, osasun sistema publiko izatearen onurak! 

Dena den horrekin aritzen diren langileak dira artatzen egokiaren zutabea. Haiek sinestarazten didate egunero jasotzen ari naizena eraginkorra dela, une horiei darien tentsioa apalduz.

Hiru laurdenak bete ditudan egunean dena joan da ondo, baita azeleragailua marrazteko aukera ere. Kukuaren barnean beste kuku bat, ziztu bizian eta une laburrean: azelerazioa bikoitza izan da.

Erradiologia 14

Erradiologia 14

2022/05/12

Poza.

Oso gauza gutxirekin konformatzen naiz garai hauetan pozteko. Egoera horrek berehala ekartzen dio aldaketa eguneroko aldarteari. Gorputzak Pauloven irakaspenak jarraitzen ditu eta zuzenean erantzuten du behar duen moduan bonbardeoa jaso baino lehen, teknikarien onespen irrifartsuen artean. 

Gainera, opari moduan edo,  bideratu ditugu negoziazioak barruko ingurua marrazteko, nirekin erabiltzen duten goi mailako teknologia koadernoan islatzeko. 

Etxerako bidea laburragoa egin zait.

Erradiologia 13

Erradiologia 13

2022/05/11

Nekea.

Nondik datorren ez dakidan nekea sentitzen hasi naiz, normaltasunaren barnean dagoen ondorioa, niretzat berria bada ere. Egunero gorputzak jasaten duen bonbardeoa ez da ahuntzaren gauerdiko eztula!

Hasieran pentsatzen nuen buruaren etengabeko jardunaren ondorioz sortzen zitzaidala, ez zuela inolako loturarik arlo fisikoarekin. Gainera oso aldakorra. Ohetik altxatzeko mirari, garabia Edo polipasto baten zain nago eta, hala ere, behin bertikala berreskuratuta, zerbait egitera behartzen nau, neke hori zuritu beharko banu bezala.

Hamairugarren saioa, behintzat, oso azkar joan da eta horrek sentipen hori arintzen du.

Erradiologia 12

Erradiologia 12

2022/05/010

Urduritasuna.

Artega dabil jendea Gurutzetako eremu hauetatik. Isiltasunak adierazten du barnetik urduri gaudela guztiok, bai terapia jasotzera hurbiltzen garenok baita laguntzera etortzen direnak.

Ziur aski ohiko bizitza egiten saiatzen gara hor gaudenok egunerokotasuna guztiz aldatuta daukagula dakigun arren. Agian ez daukagu gauza handirik elkarrekin baina elkartzen gaitu minbiziaren aurkako borrokan.

Erradiologia 11

Erradiologia 11

2022/05/09

Dieta.

Txanda aldaketak ekarri dit berritasunaren bat. Dieta bat jarri didate, janari osasuntsuak gasa sortzen baitu nire barnean. Astean zehar, behintzat, agur esango diet barazkieei eta laboreei, agur garai honetako kutixiei. Lehentasunezko helburua da hori, horrek errezten baitu nire bonbardeoa, otsaileko egun hartan egin zidaten TACean bezala egon behar baitu nire gorputza barrutik une horretan. 

Beste alde batetik beste behin azaldu zidaten zein den zehazki haien helburua, eta oso oteizarena iruditu zitzaidan. Bertan ez dagoen prostataren lekua, eremua, espazioa baita. Bueltaren bat eman behar diot irudi poetikoagoa bilatzeko

Erradiologia 10

Erradiologia 10

2022/05/06

Erdia.

Hamargarren saioarekin tratamenduaren erdira heldu naiz eta heltze hutsa lorpen handia iruditzen zait. 

Gainera artatzen nauena hasi zait euskaraz egiten. Artzentaleskoa izanik arraroa iruditu bazaio ere hurbiltasun puntu bat eman dit niri, unearen kudeaketa leunduz.

Behin etxean beste beste hausnarketa batzuetarako beta sortzen zait konturatzen naizenean nola dagoen gorputza, onartzen dudanean zer den mugiarazten nauena. Etzanda dudan eztanda bizipoza baino gehiago sortzen dit, arriskuan dauden jarduerei beste balio erantsi bat ematen badiet une honetan. Baita ondorioz isurtzen ditudan malkoei.

Erradiologia 09

Erradiologia 09

2022/05/05

Tronboia.

Irristailuduna omen da aurrera eta atzera ibiltzen den tronboia, luzatuz eta uzkurtuz bere soinua doitzen duena. Holan sentitzen naiz batzuetan ohatilan etzan baino lehen, ea egun horretako nota egokia den. Gorputza barrutik mugitzen, barneko ariketa noraezean egiten, eta artatzen nauten adituen ahotsa tramankulu guztien soinuei gailendu zaio "oso ondo" batekin. Holan borobiltzen dutenean beste aldarte batekin noa etxera. Sinfonia ederra osatzen ari naiz.

Erradiologia 08

Erradiologia 08

2022/05/04

Ondorioak.

Etxerako bidean dei bat jaso dut. Deia pertsonala bada ere, beste aldean dagoenaren kazetari senak albo ondorioengatik galdetzera bultzatzen du.

Ohi bezala hil zaitezkeela sinatzen duzu halakoetan. Hortik behera dena omen da hobekuntza. Hausnarketa horiek bilakatzen dira bururako bazka. Eskatologikoak ez direnak sexuarekin dute zerikusirik. Baina denak neurtzen dira ehunenekoetan... gertatzeko aukera behintzat! 

Nire eskuetan dagoen guztia egiten dudala esango nuke kasu honetan, saio guztiak bukatu arte bederen, tratamenduaren eragina neurtuko duten egunean hasiko bainaiz aztertzen zenbat letra gehitu. 

Momentuz, dena da ondo.

Erradiologia 07

Erradiologia 07

2022/05/03

Geldoa.

Bolada honetan gehien nabaritzen dudana da dena geldo doala, bai denbora baita burua ere. Gauza gutxi egiteko denbora eta gai gutxi jorratzeko gaitasuna uzkurtuta.

Etzait iruditzen gogo falta denik, baina biorritmoa moteldu da eta urria da ganora. Ondorioz halako ezintasun bat kudeatzen dut egunero, medikuen aholkuak jarraitzen ditudan bitartean. Lana ahazteko eta pizgarriak diren ekimenei heltzeko agindu zidaten. Hala ere, ez dakit zein norabidetan nabilen hain likatsu sentitzen naizenean. Geldo bai, baina ez geldi!

Erradiologia 06

Erradiologia 06

2022/05/02

Itzulera.

Astelehena izanik itzuli naiz gurpil-zoro honetara, baina dakit ez nagoela hasierako puntu berean. Agian amaigabeko torloju batean, ale bihi bat bezala igotzen zaituena berriro jausteko. 

Demagun kolpe txiki bakoitzak indartsuago egiten nauela, aurrerapausorik gabeko ibilbide horrek ataka estu honetatik urruntzen nauela. Itzultzen naiz eta bada toki bera. Neu naiz aldatzen dena.

Berriro nago bertan, idazten. Badira testu hauek irakurtzeko baliabide informatikoekin itzultzen dituztenak, nik jakin gabe heltzen zaiena zenbat duen zerikusirik nik idatzitakoarekin. Poetikoa omen da, sareetan jasotzen dudanean eta idaztera itzultzen naiz, itzuli gabe bada ere!

Erradiologia 05

2022/04/29

H/astea.

Ez da erreza erradiologia terapeutikoan hastea, ezagutzen ez dudan eremu horretara hurbiltzea. Bisita bakoitzak sartzen nau ataka estu batean, egunero gorputza prestatu behar dudalako prezisiozko tramankulu batean barneratzeko, gorputza berak oso informazio gutxi ematen duen bitartean.

Halan eta guztiz ere, aurreikusitako tratamenduaren laurdena burutu dugu, horrek hurbiltzen nau aro honen amaierara, hasteak ekarri baitu lehenengo astea.

Era gero, gerokoak!

Erradiologia 04

2021/04/28

Txirrista.

Egun batzuetan dena ondo doala iruditzen zait. Hustu beharrekoak hustu dituzula, dena garaiz egin duzula. Dena berez dihoala behar duen lekura grabitatearen eraginez eta dagokion maldarekin aldeko sentipena duzu gorputzean.

- Gorka, leku zehatzean jarri zara gaur!

Artatzen zaituen hitz horiek artobero usainez betetzen du gela zabal hori prozeduraren zaratak entzuten hasten naizen bitartean.

Bapateko isiltasuna. Makinak gelditu dira. Gelditu dituzte: gasa ikusi dute nire hestean!

Altxatzeko agindu didate aire horrek arazoak sortzen baititu, ezinbestean askatu behar izan dut itzuli baino lehen. 

Oso gutxitan kendu dut hain pisu gutxirekin hain zama handia, beste aukera baitzen beraiek zundarekin ateratzea. 

Etxera beranduago heldu banaiz ere ontzat jo dut haize berriaren zain emandako denbora.

Erradiologia 03

2021-04-27

Konfidantza.

Prozedurak errepikatzearekin batera banoa konfidantza hartzen. Honek uneren batean lasaitasuna ekarriko dut eguneroko bisita hauetan. Profesionalen jardunak badu zerikusirik garapen horretan, behin ohatilan ezarrita begiak ixten ditut eta beraien eskuak baino ez ditut sentitzen kokapen egokian Jartzen nauten bitartean. Hotzak sentitzen baditut ere zerbait positiboa helarazten didate egoera nola kontrolatzen duten sentitzea une mingotsari puntu leuna jartzen baitio.

Erradiologia

Erradiologia 

2021/04/25

Gaur hasi da bonbardeoa. Burua bor-bor dagoen arren gorputzak ez du gauza handirik nabaritu. Gelako giroan nabaritzen da ez dela gustoko bidaia egunero egin behar duguna. 

2022/04/26

Beldurra.

Makinaren gainean kokatu nautenean konturatu naiz egunean zehar sentitu dudana beldurra dela. 

Gorputza modu egokian egoteko agindu dizkidaten gauza txikiak ea ondo egin ditudan. Egin bai baina jakin ez. 

Erantzukizuna nire gain sentitu dut. 

Inkurrria 2022

 Inkurria erronka luzatu genuen Beurko institututik, nazioarteko Inktober gurera ekarrita eta erantzun ederra izan zuen.

 

Ahoz-Aho. 2021-10-25

Baipasa. Euskadi Irratia. 2021-10-28

Elkartasunaren plaza

 Elkartasunaren Plaza, Zaldibarko Zabortegia amildu zen eta bi langile irentsi zituen. Zallako plazan Zaldibar argitu dezaten, erantzukizunak eskatuz eta famliekin elkartasunean biltzen ginenean egindako kronika grafikoa da "Elkartasunaren plaza" fanzinea. 

Berria 2021-02-08

Euskadi Irratia 2021-02-08

Bilbo Hiria  2021-02-08

El Diario 2021-02-06

El Diario 2021-02-15 

Deia 2021-02-04