Beste behin, Gurutzetan!

2023/12/21

Beste behin itzuli naiz Gurutzetako ospitalera urteroko errebisioa egitera. Dena ondo dagoela esteko oso denbora gutxi behar izan du urologo berriak. Momentuz, gorputz matxuratu honekin moldatzen naiz bizitzari distira ateratzeko.

Goizaren bukaeran egokitu zaidanez azken orduan metatzen den atzerapena erabili dut, koadernoan aritzeko, baita itxoite-gelako ezagutu berriek luzatu dizkidaten lausaenguak disfrutatzeko. Marrazkiaren onurak!!

#Kolitzapetik 22

Ipurtargiaren egunak

Bizkaiko Hitza. 2023/06/30

Gaztainondoaren adarraren lorean dago xoxoa, lainotuta dagoen paisaiari so. Ea nola antolatzen duen Kolitzapetik egiten duen bizitza. Goizeko printzek distira berezia ematen diote, inguruko erregea ez bada ere hori sentiarazten dion egoera da. Baina egunak aldakorrak dira, eta, goian dagoen moduan, lurretik buka ditzake orduak, zizareak jateko errazagoa baitu. Ondo daki eremu partekatuan bizi dela, espazioa ez duela berea, beste soinu batzuk atzematen baitira airean.

Inguruan badabil, erne, txepetxa, hegan egiten harrapatu baitezake mikak. Biak zain, ea noiz altxatuko duen hegaldia besteak. Denok garai honetako koloreak eta lurrinak dastatzen, forma eta jatorri ezberdinetako landareek inguratuta. Kasurako, Karrantzako institutuan egon nintzenean ekarritako izpilikua (fin eta min) eta erromeroa, baita ikasle baten amamak oparitutako betibizia.

Ipurtargiaren egunak dira ekaineko bukaeran bizi ditugunak, batzuk besteak baino argiagoak. Gauak laburragoak dira, eta San Joan bezperan suak pizten ditugu nonahi, bertara txarra den guztia botatzeko asmoz.

Horretan zaudela, irakurri duzu berripaper honetan Lanestosa, Karrantza, Turtzioz, Artzentales, Sopuerta eta Villaverde Turtziozko herritarrek ez dutela aukerarik autobus publikoan Balmasedako institutura joateko. Gurasoek ahalegin handia egin behar dute gazte hauen formakuntza ziurtatzeko. Bigarren mailako herritarrak bihurtuta. Derrigorrezkoa ez da izango, baina bai ezinbestekoa etorkizunaren aurrean prest egoteko. Zenbat geratzen da bazterrean aukera hori ezin duelako profitatu? Dekretuak irtenbidea jasotzen ez duen arren, mankomunitatean edo udaletan daudenen ardura da irtenbidea bilatzea. Hori ahalbidetzen duen Bizkaibusen ibilbidea —aldi berean, herriak saretzen dituena—jartzea ala gurasoek antolatutako autobusaren aurrekontua arintzea. Gutxienekoa da.

Pernando Amezketarraren astoa da zama horiek urtzen doana… Belakiekin bete beharko dugu boterearen zakua fidatu ez dadin.

Halakoetan egonik, behinola tokatu zitzaidan azterketa datorkit burura, nola ezagutzen ez nuen hitz bakar batek dena aldatu zuen, bere esanahirik gabe ez baitzegoen ulertzerik. Egun kontrakoa gertatzen zait: ulertzen ditudan gauza batzuetarako hitzik ez topatzea.

Pernando Amezketarraren ipuinean, asto protagonistak gainean garraiatzen zuen gatz karga belakiekin ordezkatu zioten, ura xurgatu eta zama arindu beharrean, pisu handiagoa izan eta lana bikoiztu eta biderkatu ziezaion. Hausnar dezatela egungoek zertan busti zama, etengabe bustitzen direnen zama arintzeko. Enkarterriko errealitate fisikoa ezin bada aldatu, neurriak egokitzea dagokie, publikoa benetako zerbitzua izateko, eta ez DBH egin eta gero herriak husten dituena.

Erregela bi gutxienez, eskalimetroaren egitura eta nahi duten eskalara baliatuz, ez dezaten pentsa ergelak garenik.

Jarraipena

2023/06/20 Jarraipena

Goizean tokatu zait berriro txangoa Gurutzetako ospitaletik, onkologoarekin neukan hitzordua gaurko honetan erradiazioaren ondoko urteroko errebisiorako.

Ordenagailuak dagokidan pantaila irekitzen dituen bitartean igarotzen den tarteak artega jartzen nau. Segundu gutxi badira ere luze egiten da denbora, medikuari marrazten zaion irriparrak denda ondo doala erakusten dizun arte. Zenbakiek esaten dutena hobeki laburbiltzen du aurpegiaren aldarteak. Esan duen lehenengo hitzak berretsi du: ¡Im-pe-ca-ble!

Aurretik soma ezina zen tentsioa hasten da kanporatzen, bestelako sintomak agerrarazi: oilo-ipurdia, begiak bustita, ahotsa dar-darka. IATren pegatina jarri didate beste urte baterako, bidea luzatu behar dugu egunero, bizitzari etekina atera ez baitakigu noiz okertu daitekeen. 

#Kolitzapetik 21

Ametsak akabatzen

Bizkaiko Hitza. 2023/06/16

Okaranak alferrik galduta daude Txikerretxean, aurreko artikuluan aipatzen nuen abaildutako aranondoa kraskatu baita. Adarrak enborretik banandu dira goitik behera, eta ez zaie izerdia helduko fruituei. Aurten bikoiztuta zuen ekarpen oparoak aurreikusitako amaiera izan du, agian txarto inausi dudalako urteetan, gerizpe ederra lehenetsi baitut abaroan biltzeko.

Dena den, aste honetako gaia fruta izanik, badaukat aproposa den argazkia #sasitxiotx traolarekin argitaratzeko. Baita puzten diren arbolek dituzten arriskuei buruz hausnartzeko ere. Hausnarketa garaia da ekaina Kolitzapetik ere. Aranondoa nola, futbola hala. Ematen du berdin dela zeinek irabazten dituen hauteskundeak, futbolaren atzetik guraso askoren ametsak daude, ordezkari itxura hartzen dutenak berdegunearen bazterrean eta gizartearen igogailuaren tankera hartzen du. Ondorioz, halako azpiegituretan inbertsioak barreiatzen dira botoak erakartzeko, kultur arloko eragileei sortzen zaizkien lubakiak alfonbra gorrian agertzen dira. Ama Sayren 1993ko diskoaren titulua parafraseatuz, Enkarterrin ikusi ditut umeak futbolean ametsak akabatzen.

Jendeak mugitu dezala gorputza, izerdia, txiki-txikitatik banatzen baitira ibilbideak. Beste jarduera guztiak galtzaileen jarduerak dira, ala nesken jarduerak, bigarren mailakoak hutsaren hurrengoak ez direnean, futbolak bereganatu duen eremuak handitze neurrigabea izan duelako. Hitz arranditsuekin nahasia hazkunde asimetrikoa eta desorekatua sortu da, eredu politikoa zein erdeinu kulturala baliatuta, oso zaila daukana desikasteko prozesua.

Umearen apetak betearazi nahi ditugu, inguruko jardunak berarengan eragina izango ez balu bezala. Kirolaren alde onak goraipatuz, gizarteratzeko baliabidea delakoan, baina harreman horietan kudeatu behar dira esleitzen diren balioak, ikuskerak. Baita gazte-gaztetatik onartzen zaien sasi profesionalizazioa ere. Batzuetan futbolari buruz entzuten direnak lehen soldaduskari buruz entzuten ziren. Nire irudikoz, egungo eredua berdintasuna garatzeko oztopo bat da. Paradigma aldatu ezean, jai daukagu gizarte bezala. Kolitzapetik folklorikoena futbola izanik, dantzaren onurak aldarrikatzen hasi beharko genuke.

Esperientziak erakutsi digu etengabeko mugimenduak ez duela berez aurrerapenik ekartzen. Hormak, analogikoan zein digitaletako karteletan, CUP jarrita, hurrengo erdipurdiko txapelketa, loria banatuz izar berriei (etorkizunekoak) argi eta distira gehiago erantsi. Lorpen ñimiñoarekin beren kamera zein den galdetzen dutenak, telebistetan agertzen diren izarren antzera. Etengabe arrakasta emaitzen arabera, ondo marrazten duten umeen marrazkiak hozkailuaren atean jartzen diren moduan. Guggenheim hedatuan egongo balira bezalakoak dira metalezko euskarri horietan. Hautsa besterik hartzen ez duten oroigarriak, hautsak harrotzeko modukoak abaildutako gizartean.

#Kolitzapetik 20

Izerdirik gabe, loriarik ez!

Bizkaiko Hitza. 2023/06/02

Azken egunetako euri maskalek arnasa hartzeko aukera eman diote belarrari. Abailtzen hasia da aranondoa, bere fruituek hartu berri duten pisuarekin. Gailuparen papar gorria ikusi dut haren hostotzaren artean. Betoz bazkari gogoangarriak eta hitz-aspertu amaigabeak, gerizpe ederraren abaroan.

Ohi bezala, ekainean, ekinean. Amaitzen ari dira kirol liga guztietako denboraldiak. Berdin dio zein den maila edo kirol mota: sailkapenaren aurrealdetik agertzen diren ume zein gazteek errekonozimendu publikoa jasotzen dute. Horren ondorioz, haien atzetik datozenentzako eredu bilakatzen dira. Udal aldizkarietan berehala jasotzen dute tarte bat, eta haien egoa puztu eta izarrak izatera helduko direla sinetsaraziko diete. Edozein txapelketa irabazteak lortzen dizu espazio bat, lerro batzuk, argazki bat tokiko hedabidean. Udalak Gabonetan banatuko duen egutegian hilabete bateko protagonista izan daiteke, eta, izarren pare jarrita, mutikoen jardunak gizartearen arreta bereganatzen du. Batzuetan, harrera ere egiten zaio kirolariari ikastetxean, are gehiago publikoa ez bada, bertan agertuko baita zentroari publizitatea egiten.

Abiadura berean, hurbiltzen ari da kurtso bukaera. Alderantziz, ordea, ez da inoiz gertatzen, ez dago kirol talderik partaideak emaitza akademikoengatik saritzen duenik. Ezta harrera ekitaldirik ere. Desoreka hori bereziki nabarmentzen da garai hauetan. Gizartearen jokabidea islatzen du. Askotan, irakasle eta guraso moduan, faltan izan dut akademikoki gauzak ondo egiten dituzten horientzako erreferenteak aldarrikatzea. Nabarmenagoa iruditu zait Kolitzapetik dauden institutuetan mugitu naizenean, gehiago ezagutzen baitut ingurua. Baldosa bat bazara, hiru aldiz agertuko zara udal hedabideetan: iragartzen dutenean, jartzen dutenean eta konpontzen dutenean gaizki jarrita zegoelako. Baina doktore tesia argitaratzen baduzu, ez duzu lerro bat ere merezi. Noizero doktore tesiren bat irakurtzen da Enkarterrin, baina ez dago inolako errekonozimendurik. Izerdirik gabe, ez dago loriarik!

Oinarrizko hezkuntzak pertsona baten ibilbidean daukan garrantzia eta eragina kontuan harturik aldarrikatu behar dugu arlo hori. Berehala aipatzen baita unibertsitatea, pribatua eta ordaindua denean, klase baten eskuetan dagoena, eta ez zein harrobitik atera den. Herriotan folklorikoena futbola denez, jar gaitezen futboleroak eta juliganak etapaz etapa ondo ari direnekin. Gizarterako onurak ekarriko dituztenak (medikuak, ingeniariak, psikologoak, itzultzaileak, kazetariak, eta abar) izateko prestatzen ari direnekin, gutxienez, izarren hautsaz poltsikoak bete nahi dituztenekin jartzen garen bezala.

Hausnarketa hau idatzi dut semeak Artzentalesko Eskolan, Zallako eta Balmasedako institutuetan lortu duenaz harro bezain pozik nagoelako. Baita hezkuntza publikoaren ekarpena nabarmentzekoa delako ere. Guztioi, eskerrik asko!

#Kolitzapetik 19

Sasoian, sasoikoa!

Bizkaiko Hitza. 2023/05/19

Badago etxeko peonian lehenengo lorea datorren kolore eztanda iragartzen. Kolitzapetik sortzen diren okaranak eskertzen ari dira azken egunetako euria, ari dira abailtzen adarrak iaz eman ez zituzten fruituen pisuaren eraginez. Sagarrondoek bide egokia daramate aurtengo uzta oparoa izan dadin, txandakatzeko erritmoa betetzen badute ere. Liztor asiarra harrapatzeko eskegi dugun tramankulua bere lana egiten ari da; aurten ez dago habirik. Iaz bonbilla baten bolumena zeukatenean bi kendu genituen arren, konturatu orduko paperezkoa lanpara baten neurria zuen, negartiaren hostotza artean topatu genuenerako.

Azken bolada honetan telebistako programa batek nagusitasuna kendu bazuen ere, garai batean pil-pilean egon zen traola da #hitzokei. Bi hitz elkarturik esanahi berri, berezi eta iradokitzailea sortzea zen helburua. Batzuetan fonetika ona izateagatik bizirauten zuten akatsek, hiztegiaren idazkeran definitzen den hiztripua, haien original bi apurtuz gero ondo ezkontzen baitira zatikiak, miru-buztan formako mihiztadura… bata bestearentzat egina, norabide ezberdinetan datorrena indartsu lotu eta gero ezin askatu, ezin ulertu bata bestearengandik banatu ezinean.

Gorrotorrino entzun behar duguna. Entzuten dugunagatik sentitzen dugunak eragiten digun mina aholkua, botika, irtenbidea aholkatzen diguna.

Dirumina da lagun batek oparitu didana, egurustearen ezpal beretik, odolustearen gure jarduera guztiak diruaren goseak kudeatzen dituenean. Erabaki askoren atzetik dagoen interes nagusia gutxiengo baten poltsikoak betetzeko gogoa dagoenean sortzen zaizun sentipena.

Halakoetan nagoen bitartean posta kutxatilara gero eta literatura gehiago heltzen zaigu maiatzaren 28an egongo diren hauteskundeen eraginez. Mugimendu asko, baina aurrerapen gutxi, ez baita erraza ildo berriak topatzea.

Enkarterriko hozkailua hutsik dago eta zerrenda egin behar da berriro betetzeko, lehen munduko alde txiki honetan ohi den moduan. Aurrekoetan zer egon den, zer egosi, erregosi… zer koinatu, zer ahitu, zertan aritu garen. Eskaintzak, nonahi. Tresna prismatiko hori, gehienetan zuri eta bitan banatuta, iraultza ekarri zuena, isila zorte pixka batekin, marranta zahartzen den heinean, gizartea bezala, etxeko artista gazteen artearentzako euskarria. Etorkizuna ez badu elikatzen, zeharkaldia behintzat ilusioa piztuko diguna, atea irekita dena argiago, ahora zerbait eramateko eskura badugu.

Nork hustu duen hustu den hozkailua, hitzkailua, hizketagai. Hornitzeko gu aterako gara bila ala telefonoa zein aplikazioa. Harakinaren egokitzapena, bertako okela xehe-xehe eginda, zapala eta zilindrikoa saltzen du arrain gutxi eta sushi asko, arroza proteinaren prezioan, kroketak ongi egiteko modua baina saltzeko amarenak baino hobeak ezin direla gainditu.

Dena aldatu nahi dut, deblauki, egun batetik bestera.

#Kolitzapetik 18

Maitatzeko maiatza.

Bizkaiko Hitza. 2022/05/05

Urtero esaten diet ikasleei kontuz ibiltzeko kurtsoan zehar, ahal duten guztia lehenengo bi ebaluazioetan metatzeko, udaberria heltzerakoan beti maitemintzen baita norbait. Une horretan pizten diren argi bakarrak larrialdietakoak dira. Bihotzak ez dio burmuinari uzten behar bezala ibiltzen, jarduna ahalik eta eraginkorrena izan behar den garaian hain zuzen ere. Maiatza eta maitatzea une berean erkatzen dira borborka dauden gorputz horietan, errealitatearen aniztasuna ikusteko zailtasunak sortuz.

Kolitzapetik dagoen eremua zabala da, anitza, desoreka orekatuan. Atzera eroaten gaituen delorean hori, petaloak askatzen erabakiak hartzeko, erantzukizuna urtzeko, diluitzeko, maitemintzen diren ikasleen antzera. Mendi tontorretik jaitsi behar da benetako neurria zein den ikusteko: uraren arroilak, bazterrak miatzeko, haltzak, sahatsak, amuarrainak, loinak, ezkailuak ditugun, ala ubideak, latak, adarretako plastikoak, murruak, harri-lubetak.

Errazagoa ematen dute, lokatzetan sartu barik, basoek, egun zuhaitzen baratzeak badira ere, askotan laborantza bakarrarekin. Pinuaren ordez palmerak proposatzen ziren arren, Euskadi tropikalaren garai horietan, denbora hartako pinuak gaur egun ari dira eraisten, mendietatik ateratzen.

Topo egiten dugu norberarengan jarritako mugak. Badakigu Enkarterri dela eskualde bakarra Lanbide Heziketa publikorik gabekoa. Egurraren eskola itxita dago gehien behar denean. Bazka ederra adituek ikusi ez dutena, eta enpresa bera fakturatzen.

Eguneratuta bezain saminak dira egurrari buruz heldu zaizkidan datuak. Enkarterritik hogei bat kamioi ateratzen dira egunero, Soriarantz eta Burgoserantz. Euskal Autonomia Erkidegotik, berrogei bat. 90-100 euroan saltzen diren 1.500 metro kubiko edo 1.000 tona egur. Zerrategi horietan oholak eginda, Txinara, Lucenara, Yeclara jarraitzen dute bidea, gero, etxeak, zubiak, biondak bihurtuta itzultzeko. Mingarriagoa, batez ere, mendi publikoan ekoizten delako ekaia, kalitate horretako egurra izan arte, ahalegin handiena berton egiten baita. Datu esanguratsuak dira.

Gainera kamioi bakoitzak bidaia batean 220-250 litro erregai behar ditu, aztarna ekologikoa nabarmen handituz. Horrek lurrean bertan eragiten duenari gehitu behar zaio, Enkarterrin zerrategi bakarra dagoen bitartean. Egin daiteke kalkulu bat, horrek guztiak ekonomikoki zer galera suposatzen duen jakiteko; zein den egur horren balio erantsia. Balio erantsia bider hiru edo sei aldiz handiagoa izan daitekeelako, adituen arabera.

Dena den, duen balio erantsirik inportanteena ez da hori. Kudeaketa egoki batek bultza dezakeen ezagutza eta eskulana, horrekin batera dakarren ikerketa, garapena eta berrikuntza jasangarria. Horregatik, ziur aski, dirutzarekin batera, egur-huste hori odolustea da.

Enkarterrin, Andres trikilun tres: poltsa handia eta dirurik ez!

#Kolitzapetik 17

Udaberriko gerra galduak

Bizkaiko Hitza. 2023/04/21

Badaude garaiotan noizeroko uzta ematen duten sagarrondoak lorez beterik. Aurten tokatzen zaie, bi urtean behin emateko ohitura berresten badute bederen. Petaloen arteko koloreek erleak erakartzen dituzte, kukua entzun osteko egun hauetan. Ezinbesteko laguntzaileak dira berriro martxan jarri nahi baditugu hurbilekoen artean banatzeko kutxak. Pozgarriak ere bai, heldu berriak diren liztorren aurkako borrokan. Gizakiok sortu dugun beste desoreka bat.

Ikusten dudan Kolitzako tontorrean dagoen baselizarantz begiratzen dudanean hori guztia agertzen zait begi aurrean. Dena den, leihoa zulo beltza bilakatzen da idazteko afalosteko tarteak profitatuz gero. Zulo beltza da leihoa, kanpoaldeko iluntasunak izarrak ikusteko aukera ematen duen gauetan bereziki. Begiradak bi norabide, homologian bezala.

Badaude loreak zain, gero erradioa handitu uztaren arabera txoriekin, zomorroekin, bi hanketako azeriekin, partekatzen ditugun okaranak. Horiek Sanpantaleon inguruan jasotzen ditugu zaharrondoak. Urtaroak, uztak eta jaiak antolatzeko sinesmenak apalduta ditugu, fedeak etxe honetan leku eskasa baitu. Ataburuen literatura aproposa behin betiko ala arbelezkoa bihurtu. Dena den, horizontala bilakatu dela esango nuke: zapatekin atarian lokatzik ez sartzeko lanpasaren ongi etorria da, hain zuzen ere.

Egunaren bukaerak, Nafarroako egunkari hartako burualdean bezala, pentsamendua eta Enkarterri esaldi berean oximorona zela aldarrikatzen zuenik badagoela ekartzen dizu burura. Bertan gertatzen dena ulertzeko ahaleginetan datuak falta zaizkigu eta ezin txoko eta bazter guztietara heldu. Aspalditik ez gaituzte gonbidatzen berriaren sutondora.

Tradizioaren izenean zenbat irentsi behar dugun; unean uneko aurrerapenak desegin. hortik tradizioa izango ez balitz bezala. Kontuan hartu gabe horretan azken urteek izan duten eragina.

Amets egiteko garaia da, irabazteko aukera gutxi daukagunontzat, beti galtzaileekin lerrokatu garenontzat. Irabaziak eta etekinak nahasten ez ditugunontzat, ez baitira beti programa berean sartzen, dena galduta badago ere beti geratzen zaigu zirikatzea.

Kolitzapetik begiratzen dugu, baina baditugu webcamak jarrita, erakusteko eta ikusteko. “Adimen artifizialak nola sortuko luke etorkizuneko Enkarterri?”, galdetzen diogu buruari, badakigulako sartzen dizkiogun datuen arabera zizelkatzen duela. Gizakion jokamoldean zein hodeian dauden ezaugarrien arabera egiten dute lan hausnartzen omen duten tresna horiek.

Ditugun ideiak, gehienak, zaharrak baina esanguratsuak dira, ez baitugu izan aukerarik garatzeko. Gure eskuetan baleude programak, proiektuak, planak, planoak, papera dena eusteko kapaza izanik, egitarau fanzinerosoa proposatuko genuke hurrengo lau urteetarako. Baratzeko belarrak ezberdindu eta interesatzen zaizkigunak erauzi. Baita gure gorputzak bere kontra sortzen dituen zomorroak ere. Baina algoritmoa kudeatzen dutenak beste batzuk dira.

Kolitzapetik 16

Han-hemenka. 

Bizkaiko Hitza. 2023/04/06

Kolitzatik bertatik ari dira txepetxa, gailupa, txantxangorria, birigarro, mika, zata, okila, beleak, enarak eta sorbeltzak. Mirua eta mikak, elkarri mokoka. Denboraldi berrirako habiak prestatzen dituzte garai hauetan, berriak sortzen ala iazkoak berregokitzen, naturaren erritmoan, klimaren aldaketaren adierazpenekin gu bezain zoratuta badaude ere.

Paisaiak ekartzen ditu kolore berriak, usain gogorarazleak, iradokitzaileak. Puri-purian daude edertasunaren adierazle guztiak. Jai egunekin batera, hartzen dugu bidea. Autoak badoaz desagertzen, ispiluaren zulotik, ohiko mendiak, lerroak… Ari gara zerumugak eta ihes puntuak aldatzen.

“Maritxu nora goaz eder galant hori iturrira Bartolo nahi baduzu etorri”. Iturrian zer dagoen aipatzen dugun bezala galdetzen diogu gure buruari zer egin dezakegun opor hauetan. Nola aldendu Kolitzapetik, nora joan gaitezke gure egunerokotasunetik ateratzeko; ohiko lanak, betebeharrak ahazteko eta berrienei ekiteko bueltan egongo garenean.

Abestiaren filmetako maitaleak biolin musikaz besarkatzen diren moduan, off-ean geratzen dira txikitzen doazen errepideko bazterrak. Udaberria ate joka dabil. Bere lehenengo ilargi beteari intsentsu usaina dariola. Gu bezainbeste mugitzen da Aste Santua, ez ilargia mugitzen delako, norbaitek erabaki zuelako baizik.

Hala ere, prozesio batzuk barrutik doaz, eta beste batzuek gasolina errearen usaina dute; moztu beharreko belarra, kasu baterako, soropilak zoro pila sortzen baititu. Kolitzapetik aldentzen gara begirada freskoarekin itzultzeko, maitasunez ikusteko berriro maiztasunez begien aurrean daukaguna. Beldarraren eraldaketa gure garunean.

Eguraldiaren iragarpenak behatzen ditugu, aplikazio zein telebista kateetatik hartuta. Barrurako bidaiak egiten ditugu inora joan gabe; ez da beharrezkoa kilometrokada, urrundu nahi dugunaren arabera. Hurbileko turismora garamatza egoerak; bertoko bezeroak alde egin baitu, zerbitzu minimoak omen gara. Batzuetan, distantziagatik; beste batzuetan, bihotzak mugiarazten gaitu, maite duguna zaintzeko, elikatzeko, ureztatzeko, ihartu ez dadin.

Turismoaren lerroak eskuan marraztuta d itugu, bizitzarenak. Txorien trailak zerua zeharkatzerakoan agertzen diren ubide zuriak urdinaren gainean, irudi inspiratzaileak sortuz, besteen bidaiak sortzen dizkiguten ametsak. Hau bai pareidolia hedatua! Burmuinak naturaren edozein objektu, eremu zein paisaiari zerbait ezagunaren nortasuna eransten dio. Horregatik gai da forma abstraktuei elementu zehatzen izena jartzeko. Honek ere nahi duguna ikusteko balio digu.

Ezohiko argazkiak utzi ditu ibilbide alderrai horrek. Unearekin lotzen zen artea bat-batekoa bilakatu da, batez ere, denbora gutxi irauten duelako hark sortzen duen interesak. Hurrengoa egin bitartean eta sare sozialen zulo beltzean iraungita desagertu arte irauten du jakin-minak. Han-hemenka gabiltza txoriburuok.

Kolitzapetik 15

"BeHIak" logotipoan.

Bizkaiko Hitza. 2023/03/24

Udaberria egutegitik aparte irakurtzen dugu naturak eskaintzen dizkigun txioekin. Sanjose loreak aitaren eguna heldu baino lehen agertzen zaizkigu. Dagoeneko altxatu dira peoniak, nartzisoak, idi-bihotzak, txiribitak, erromeroa eta txikori belarrak, oraindik putz egiteko prest ez badaude ere.

Baita hain loriatsuak ez direnak ere: ereinotza, urkia, hurritza, sahatsa edo bihotzik gabeko haltza. Agertu dira kimuak eta ernamuinak. Bagaude liztor asiatikoaren kabiaren zain, geruzaz geruza ea bonbillaren itxurarekin harrapatzen dudan ala lanpararenarekin. Bitartean, sukaldeko leihoaren goiko ertzeko amaraunean harrapatuta geratu den zomorroa lekuko isila bilakatu da.

Autoak hautsez betetzen dituen polenak gero eta hedatuagoa dagoen udaberria iragartzen digu: alergiak zein beste albo ondorio batzuk berpizten dituen hauts berbera. Egunsentian eta ilunabarrean pizten dira koloreak, eguzkiaren izpiek altuera egokia hartzen dutenean.

Prezisio matematiko berberarekin heltzen dira eskolarako matrikulazio garaiak, gero eta arinago hasten dira publizitate kanpainak, etengabe askatzen dira mezu ezkutuak eta aho biko esaldiak, eguneroko marketinak zirrikitu eta arrakalak profitatzen baititu.

Balmasedako, Zallako eta Karrantzako institutuetan ibili naiz lanean, 1994an hasi nuen ibilbide profesionalean. Duela 25 urte, Balmasedako institutuaren garrantzia aldarrikatzeko artikulu bat idatzi nuen, Karrantzakoan egon nintzenean idatzi genuena udaletxera eraman genuen, eta kostatu zena defendatu behar zutela eskatu genien. Eraikin berri bat lortu genuen, txikia baina gertukoa eta errealitateari lotua. Zallakoan, jantoki arduradun bezala oso urte berezia eta ordainezina bizi nuen.

Gaur egungo BeHIak. Hezkuntzaz hausnartzen liburuan institutu guztiak (BHI) bilakatu nituen behi, kasu zehatzetatik burutazioak orokortzeko.

Guztietan defendatu dut badaudela ondo egiten diren gauzak eremu publikotik. Baita ondo egiten dena publikoagoa egiteko beharra dagoela ere. Plazaratzeko estrategiak garatu behar direla, bakoitzak bere esparruan dituen baliabideak musutruk erabiltzeko. Badakit ez dela eraginkorra une honetan azken orduko propaganda egiteko iragartzen dena.

Herrigintza ulertzeko modu bat izan behar da hezkuntza publikoa, batez ere, Lanbide Heziketan erakunde publikorik gabe bizi den eskualde bakarrean: Enkarterrin. Hezkuntza publikoaren eskaintzak finkatzen ditu gazteak herrietan eta eskualdean. Horiek babestuz, herri langile, xehea eta duina aldarrikatuko dugu elkar zaintzeko amarauna osatuz, bai Enkarterrin bertan geratzen denarentzat bai etorkizunean ateratzeko aukera hartzen duenarentzat ere. Bertan geratzeko etorri direnekin loturak indartuz.

30 urte hauetan guztietan joera irauliz, etorkizunari ateak irekiko dizkion logotipoan BeHia agertu beharko da ezinbestean!

Kolitzapetik 14

Esan gabe doana

Bizkaiko Hitza. 2023/03/10

Sukaldeko leihotik ikusten dut Kolitzaren gailurraren gainean dagoen San Roke eta San Sebastian sainduen omenezko baseliza. Kolitzapetik ikusten duguna beste aldetik begiratzeko ariketa egiteko leku aproposa da, marrazketa teknikoko klaseetan plano aldaketa lantzen dugun bezala. Behar dugun informazioa biltzeko ikuspuntu egokitik begiratzeko gaitasuna. Horregatik zuen izena Plano aldaketa beste garai batean idazten nuen iritzi zutabeak.

Agian inguru honetan ez dakigu nola erabili feng shui izeneko multzo teorikoa. Txineraz “haizea eta ura” esan nahi omen du, espazioaren betelan harmonikoa eta oreka kontzientea lortzeko, barnean bizi diren pertsonengan eragin positiboa erdiesteko asmoz. Zeruaren —ezezaguna, ikusezina eta dardartia— eta Lurraren —ikusgarria eta fisikoa— artean dagoen muga bat. Badakigu nola kokatzen ziren etxeak, baserriak eta eraikinak oro har, klimatologiari aurre egiteko eta onurak ateratzeko. Baina bat-batean hortik ateratzen zaituena kokatzen da zure bazterretan.

Burura datorkizu Txinako leku batzuetan erraldoiek irentsi ezin izan dituzten antzinako etxeak geratzen direla eraikintzarrek inguratuta; garai bateko bonsai arkitektonikoak bezala. Bere mundua gorde nahi duen pertsonaren garapen pertsonala gordetzen dituzten altxor kutxak dira, diruaren harrabotsen soinuari entzungor egin dioten biztanle egoskorrak.

Gertuago, birziklapenaz arduratzen den enpresak harginaren Walden hori birziklatu nahi du. Txikiak ez dauka lagunduko dion Thoreaurik. Bide batez agerian uzten du zirimola errepikatzen dela, bizi izan duzula aurretik, hamarkada bakoitzak berea edukiko balu bezala. Ingurua hondatzen duen erraldoiaren ipuinari darion musika daukazu entzunda, kasu honetan soinu urdinak esnatu bagaitu ere. Sisiforen istorioa txikian harria jaitsieran gainetik pasatzen zaizu burua makurtzen ez baduzu. Badakite legedia estutzen, bihurritzen, eta zukua ateratzen dioten bezala, hala egoera pairatzen duenari malkoak. Gertakari zehatz bat, baina hortik haratago doana.

Ikusten duzun gauza bakarra da nola halakoetan indar erakustaldia oso desorekatuta dagoen; eskura dituzten tresnak, nola menperatzen dituzten denborak, garaiak eta erakundeak. Gogoratzen dituzu beste gerra txiki batzuetan egondako lehia horietan errepikatzen direla jarduteko moduak. Badaukate konfiantza higadurak zizelkatzen baititu harri gogorrenak ere, harkaitz altuenak lausotzen.

Harri eta hari asko dituen mataza da, korapiloz betea egonagatik ere sinesgarria izan daiteke, zoritxarrez, 1990eko hamarkadetatik hainbat prozedurekin antza duelako. Historia osoa berregiteko datu askorik gabe, susmoa dut oraingo honetan beste batzuekin gertatu den berbera ari dela gertatzen. Ezaguna egiten zait, sentitzen baitut neu ere beti izan naizela txikia, beti egon naizela alde desegokian: zapatako txintxarria bihurtzea izan dela aukera bakarra.

Kolitzapetik 13

Zomorroak eta mozorroak

Bizkaiko Hitza. 2023/02/24

Euskal Herriko beste hainbat lekutan bezala, bi ataletan banatzen zaizkit inauteriak. Batetik, behin Gabonetako denbora pasatuta, egunaren luzatzearekin batera lotzen diren egunak dira, bizitza berpiztearekin lotuta daudenak. Bestetik, Garizumaren inguruan antolatzen direnak, sufrimenduarekin eta eskasiarekin lotzen ditudanak, egutegiaren inguruan dantzan aritzen direnak, beti baitira neguko azken ilberrian.

Inaute/inauste eta zomorro/mozorro bikoteak sortzen dituen aro bat da lehenengoa. Horrek, adituen baimenarekin, hainbat lotura ekartzen dizkit. Karrantzako irakaslea izan nintzenean, ikasle batek idatzi zidan beraiek kantatzen zuten kantuaren letra; bertako kopla oparitu zidan. Modu berean, gogoratzen dut kurtso hartan autobusez joan ginela auzorik auzo Santa Ageda abestera. Emakume batek marzekin lotu zuen gure ibilbidea, gazteek puskak eskatu beharrean ikasketa bidaiarako dirua eskatzen zuten arren.

Azken urte hauetan Lanestosan ari dira egiten marzak berreskuratzeko saiakera. Ohiko janzkera eta ezaugarriak: ardi larruak, gerriaren bueltan zalapartaka aritzen diren zintzarriak, eta kolore biziko lakioak, alkandoraren mauketan. Lurra astintzeko, erritmoa markatzeko, gorostizko makila. Opariak biltzeko, zarea, bizkarrean eramateko saski berezia. Garai aproposa txarribodako kutixiren bat zein arrautza preziatuak jasotzeko. Txanponen bat ere aproposa zen, baita edaria ere, azunbre bat ardo eskatzen baitzen, etxetik gordeta daukadan paper horretan bederen.

Kolitzapetik bigarren ereduko inauteriak badira; batez ere, udaletxeetatik atera diren proposamenak, urteroko egitaraua betetzeko. Azken hamarkada hauetan sortzen ikusi ditugu, eredu okerrak jarraituz antolatuta askotan: parte-hartzaileak baino gehiago, ikuskizun bilakatu dira. Egitaraua betetzeko proposamenak zein irizpideak ez dira oso ezberdinak, diskurtsoa garatu beharrik gabe agertzen baitira.

Pekatuarekin batera penitentzia doala esango nuke. Xarma berezirik gabeko jaia, katalogo antzuetatik hartutako jantziak nonahi barreiatzen dituena. Piratak, astronautak, mexikarrak, indioak; azken pelikuletako, serietako edo telebistako erreferenteak. Dena ondo neurtuta, badaezpada, ez sortzeko anabasarik, ezta desordenik ere. Ez dira gehiegi ezberdintzen haien artean, ñabardurarik gabeak baitira. Kasurik hoberenean, ekintzaileak baina ez eraldatzaileak.

Horregatik guztiagatik agertzen dira asteburuan txertatuta, lanaren ordutegietan arazorik ez sortzeko, produktibitatearen izenean. Ez dago ezer hankaz gora jartzerik. Ondorioz, ez daukate ez hanka ez buru, dena ondo neurtuta baitago, botere ezberdinetako zutabeak tinko mantentzeko. Buruz behera jar daitezkeen gauzak ez dira agertzen gidoian. Horrela ezin da hanka sartu. Orain baimentzen dena, gero pekatua izango da. Nabarmentzeko nork agintzen duen.

Kolitzapetik 12

Zaborrak erein duen elkartasuna.

Bizkaiko Hitza. 2023/02/10

Autobidetik joaten direnak ez daitezela ahaztu zelai berde horren azpian pozoi pila bat dagoela”. Esaldi horrekin borobildu zuen Janire Lazkanok, Zaldibar Argitu plataformako bozeramaileak, zabortegia amildu zenetik hiru urte pasatu direla gogoratzeko Eitzagan hilaren bostean antolaturiko ekitaldia.

Begien aurrean geneukan malda hura estaltzen duen soropilak gogoratu zigun zoro pila baten erruz desagertu zirela Alberto eta Joaquin. Begietan nabaritu zaigu askotan agertu zaigun ezinegona; malkoei eusten saiatu garen arren, pasarte gogorrak bizi izan baititugu negu luze hirukoitz honetan. Senideen sentipenak entzun ditugunean, negar-anpuluei eusten egoeraren gordintasuna ez areagotzeko. Baita horiekin elkartasunean giza talde bezala jokatu dugunean ere. Askotarikoak dira hiru urte hauetako bizipen eta sentipenak.

Kolitzapetik Eitzagara, beste behin, Zaldibarren beste aldean, errealitatearen beste aldean dagoen zerbait… Lotuta, baina elkarri bizkarra emanda. Errepideen arteko kokapen itolarria, hutsaren hurrengoa agintarientzat. Kontatu digute bertako auzokideek ez dakitela zein den airearen kalitatea, ezta arnastutako hautsen eragina zein izan daitekeen ere. Batek daki zer daukaten, zer haizatu duten lurraren mugimenduetan erabilitako tresna erraldoiek, gorpuak aurkitzeko erlojupeko lanean. Ibilbide horretan desjabetu dituzten arren, ez dute burua galdu. Hala ere, sufrimendua ez da eten.

Elkartasunaren plazak tranpaldora egin du salto, Axutek eta Artedramak gorpuztu duten Hondamendia antzezlanean. Eibarren ikusteak sinbolismo uholdea izan zuen niretzat. Izuak ateratzeko eta haien digestio egokia egiteko baliabidea da artea. Honetan gozatu daiteke baliabide eszenografikoekin, ondo asmatu baitute tragedia nola bilakatu tresna emozional. Enkarterrin, ziur aski, ez dugu ikusiko antzezlana. Ez dugu ikusiko udal aldizkarietan promozionatuta, beste ikuskizun gatz bako batzuk agertzen diren bezala. Eskertzekoa da, eta poztekoa, batzuek daukaten sormena eta ausardia.

Zaborraren zaborrari darion higuina ari da berriro hedatzen egun hauetan. Langileen salaketak, diru gosea, arrakalak zabor mendian, aurreikusi zitekeen hondamendia, luizi prefabrikatua, txosten teknikoekin itzalitako gabeziak, enpresarien eta politikarien arteko loturak, amaraun ongi josiak ematzen duen babesa… Ertz asko ditu. Indartsuak ez jausteko ongi korapilatuta, hari meheak baitira apurtzen direnak, egiturari eragiten diotenak eta bilbe horretan argi izpiren bat pasatzen uzten dutenak.

Ostegunero Zallako plazara jaisteko gure egunerokotasunetik ateratzen ginenean bezala dator artikulu hau. Eguraldiak alderik gordinena erakusten zuenean ere, huts egin gabe etxeko gozotasunetik irteten ginen, salaketa, elkartasuna, giza beroa eta senideekiko hurbiltasuna adierazteko. Finean, haiek dira gehien galdu dutenak afera honetan, egunero pairatzen dutenak bi langile haien hutsunea.

Kolitzapetik 11

Denboraren malgutasuna.

Bizkaiko Hitza. 2023/01/13

Oparitu dizuten azken katilutik ateratzen den lurrunak ezkutatzen du sukaldeko leihotik ikusten den Kolitza mendiaren profila. Garai bateko arrainak, “ur handitako arrainak”, etortzen zaizkizu burura, baina une honetan ahaztuta dituzu bi liburu betetzeko erabili zenituen marrazkiak, esaldiak eta egunkarietako paper apurrak, irudien biltegia osatzeko bete zenituen kartoizko karpeta urdinetan ondo gordeta daudenak.

Azken bolada honetako aurkikuntzak oparitu dizu arrainaren egitura xumeak dituen katilua. Zeramikaren gaineko esmalte urdinak aukeratu ditu arrainekiko duzun zaletasuna, beste jarduera batekin lotzen baitu, elkartzen zareten apurretan arraina erosten baituzu bizitzaren une gozoak ospatzeko beharra duzulako. Behatzen du itsasotik heltzen diren modeloak nola marrazten dituzun, nola prestatzen dituzun su motelean zein txingarretan, bero egokiak bihurtzen baititu gozo aho sabaian.

Finean, Kolitzapetik badakigu orokorrean gauza horiek egiten, janariaren bitartez metaforak sortzen, bihotzak zaintzen, begiradak elikatzen. Mundu zabalera hedatzen ditugu putxerak, tipulak, gaztak, ardikiak, behikiak, txakolina… Kinka larrian dagoen lehen sektorearen jardunaren emaitza denon gozamenerako mahai gainean jarriz, esku leunak gozotzen eta gozatzen dituzten bitartean. Ja(n)kituria hori eremu pertsonalagoetan ere erabiltzen dugu azukrezko koxkorra limurtzeko.

Su eztian zauden bitartean bi berri heltzen dira zuregana. Baten atzetik urte batzuetako ikerketaren datuak daude. Burdina, nikela, sufrea eta beste ekaiekin dituen lurraren nukleoaren abiadurak eta mugitzeko erak ez dute zerikusirik kanpoaldearekin. Bizitza eta izaera propioa dituzten geruza hauek badaramate mugimendu bat norabide berean, baina erritmo ezberdinetan, horrek mugimendu erlatiboa aldatzen du, eta atzeraka doala ematen du, beste norabide batean… Baina berbera omen da. Zur eta lur.

Agian ez dut ondo ulertu, ala irakurketa azkarra egin dut, bapateko klikaren bila doazen kazetarien antzera. Baina denboraren perzepzioarekin lotu dut: ez dakigu denbora luzatzen den ala erreferentzia kontua den… Zein izarren eta zein planetaren inguruan biratzen garen izango da.

Horretan zauden bitartean minbiziak eramaten du aurretik ia adinkidea den emakume ezaguna, bere semea adinez nagusi bihurtzen den egun berean. Urtebeteko iraupena eman ziotenean, egun horretara heltzea zuen helburua. Bizitzaren zentzua zein den. Nola agurtu bera, nola bizi, kontuan harturik norberaren aurrekariak. Kolitzaren maldetatik aireratu beharreko duda-mudak dabiltza, ingurutik pasatzen diren trenak ezin ihesi utzi. Dakiguna da ez ditugula une guztiak berdin bizi. Eguneratu beharra badu ere, gizaki guztiak barneratzeko bederen, Sarako elizaren dorretik gogoratzen digute: “Oren guziek dute gizona kolpatzen, azkenekoak du hobirat egortzen”.

Kolitzapetik 10

Errotak, porrotak, triskantza eta tristezia.

Bizkaiko Hitza. 2023/01/13

Lau haizeetara zabaltzen ari dira Kolitzapetik haize berriak. Zuhaitz erraldoiak bailiran erein nahi dituzte Enkarterriko muino eta mendietan; zerutik jausten diren geziak, Kolitzan aterpea duen San Sebastianenak bezalakoak. Gezi pozoitsu horietatik ernatuko diren haziak ez dira, baina, larre-loreak izango.

Oso ohitura zaharra da hori, pozoitutako opariak paper distiratsuekin bidaltzen dizkigutela, diskurtso arranditsuaz lagunduta. Garai batean kartzela Karrantzara ekarri nahi zuten bezala, gure mendiak errotekin hornitu nahi dituzte. 1990eko hamarkadan jarraitu zuten eskema berberarekin, urte berriari atsedenerako tarte txikia utzi diote eta konturatu orduko opari berri bat heldu zaigu energetikoen eskutik, Jaurlaritzaren alfonbra gorria jarrita. Armarrian Nafarroari zegokiona, 2023ko magenta erantsia.

Burdin Aroko errotak ordezkatzeko edo inguru horretan dauden trikuharriak, jentil-harriak… Urria zine taldeak horien omenez sortu zuen gaur egun Enkarzinen banatzen diren garaikurrak. Baziren lurperatzeko sinesmenak, eta, batzuetan, lurraren jabetza adierazteko modu bat. Euskal Haizie enpresak jakinarazi du Gordexola, Gueñes eta Zalla inguruan parke eoliko bat jarri nahi duela, sei aerosorgailukoa. Hexastilo, sei dorre baitzeukaten Erroman eta Grezian tenpluen aurrealdeak eta hortik eratorritako guztiak. Arkitekturaren ordez, ingeniaritzaren adarrak dira porrotaren bidea erakusten digutenak.

Aurretik Artzentales, Sopuerta eta Muskiz artean zortzi dorreko lerroa iragarri zuten, zoroen lasterketa honetan, nor indartsuago, handiago, azkarrago eta arinago, datozen funtsen olatua harrapatzeko. Badaezpadako erraldoiak dira, makilak ala zakilak… arraposturik gabeko galdera.

Bere garaian meategia zena beste zerbait bihurtu, hondatuta egon daitekeena gehiago hondatu; eremu horren historia eta herri hauen garapena zein izan den azaltzeko erabili ordez, suntsitu. Etorkizun beltzean, artistaren bat kontratatuko dute performance bat egiteko, zuria dena zuritzeko. Euskarri ezin egokiagoak izateaz gain, ibilbideak sortzen dituzten bideak behar dituzte, erosoak turismo mota berri baterako, urtxintxa bezala, baina ez oso libre kasu honetan. Errepikatzen da triskantza eta tristezia.

Lurraren zaurietatik bortizki ateratzen den zornea da; osatuko duen zarakarra bilakatu beharrean, etengabe isurtzen duen min likatsua. Naturaren osasunaren galgarria. Etxekalte diren pikortak, apur bat altxatzen den guztia bilakatzen baitu industriagunea.

Hiru pala omen dituzte, gehiago jarrita hobekuntza ez da nabarmena eta kostuak ez dio ekartzen onura berezirik. Gure etorkizunaren metafora. Zertarako jarri gehiago gutxiagorekin eraginkorragoak bagara? Dirudienez, funtsezkoa da udalerrien arteko elkartasuna. Ez badago adostasunik, diputazioak erabakitzen omen du. Eta badakigu zeinen alde.