Kolitzapetik.05

Kedarra bihotzean. 

Bizkaiko Hitza. Berria. 2022/10/28

Asteburua ziabogarekin etorri zaigu Kolitzapetik. Suak ematen dio zentzua putxerari, ezinbesteko energia egur ikatza erretzea lortzen baitu. Egunsentian pizten dituzte azkarrenek Balmasedan, San Xeberin Egunari argia eta beroa gehituz. Aurten 50. urteurrena betetzeko prestatuta zeukaten egitaraua. Hiribildua sutan ikusiko genuela iragartzen zigun irratian antolakuntzaren bozeramaileak, uhinetako amaraunetik bisitariak harrapatzeko, bertako kofradiaren izenean ohiko hizkera epikoa erabiliz.

Balmasedako lehiaketa adierazpenik gorena bada ere, Putxeraren Kofradia Artzentalesko Geltokiak hamaika urte daramatza “giza harremanetarako tramankulua” izaten, sukaldaritzatik haratago doana.

Zoritxarrez, Enkarterriko suteek eta haizeteek jai handia bertan behera utzi dute, jendea babestea jaiaren gainetik baitago. Putxera berriro pizteko egunak Zubi Zaharraren azpiko legarrak baino gehiago diren arren, amorrua metatu da kea hodeien artean bezala. Itolarria.

Plana zapuztuta, Zallara jo nuen, hurbileko turismorako erabiltzen dudan terrazara, orekaren bila, askotan nire bulegoa bilakatzen denera, marrazkiren bat lasaitasunez egiteko abarora. Entzuten dituzun elkarrizketak eta kafe bati ateratzen diozun zaporea dezibelikoa da. Arratsaldeko kafe orduan topatzen dituzunak bermuteoko berberak dira. Hala ere, orain hitz egiten dute terraza osorako, beraien elkarrizketetan sartzen zaituzte, urruntasun soziala mantentzen baduzu ere. Egokitu zaizkigun denborak guztionak izango balira bezala mintzatzen dira, kontuan hartu gabe egoera soziopolitiko zehatz batean sortu eta barreiatu zirela. Orain, nostalgiaren bitartez, itzuli dira musika bakarra balego bezala. Halaber, ez dira konturatzen hauek ere gure garaiak direla.

Hego haizearen zurrunbiloak gogoratzen dizu beste batzuetan egon direla halako egoerak Enkarterrin, dugun mendi eremuan garaitu den landarediak paisaia eraldatu baitzuen papergintzaren garaietatik. Azken urte hauetako hautuak ez dio onik egiten, eukaliptoaren zabalkundeak are larriagoa bihurtzen baitu egoera. Paisaiaren koloreak badu pentsatzen duguna baino eragin handiagoa, ez baita neutroa. Beldurra ematen du pentsatzeak zer gerta zitekeen magal horretatik jarraituko balu, eta zabortegia harrapatuko balu. Arbalitzatik Espaldasecarantz, Cadagua ibaia babesten duen mendilerrotik suak jarraitu ahal izan duela pentsatze hutsak artega jartzen gaitu. Zalla lurzorua hedatzen ari zela esaten genuen mende honetako lehenengo hamarkadan, bere baitan hartzen baitzituen Barakaldotik eta Sestaotik kendu zituzten kutsatutako lurrak. Hala ere, ez dira horiek izango lurperatutako gai arriskutsuenak. Beste Zaldibar bat daukagu alfonbrapean.

Kea saldu digute askotan Enkarterrin, eta ohituta gaude. Konbertserban gordetako elikagaiak bezala gaude edo oxigeno falta daukagu. Kedarra bihotzean, edozein kasutan.

Kolitzapetik 04

Egiak eta gezurrak sortzeko memoria 

Bizkaiko Hitza. Berria. 2022/10/14

Azken denboraldi honetan ez zaizkit inporta ahazten zaizkidan gauzak, ahaztea bera baizik. Ondo ulertzen ez ditudan arrazoiengatik egin beharrekoak burutik desagertzen direnean, pentsatzen dut egiten ez ditudanak ez direla hain garrantzitsuak izango. Ala une horretan eskura ez ditudan baliabideentzako ordezkoa topatzen dut bizitzaren etengabeko mugimendua gelditu gabe. Batzuk betirako egongo dira galduta, nonbait gordeta une egokiaren zain. Behar ez ditudanean agertzen zaizkit besteak.

Memoria hitz totemikoa bilakatu den aro honetan, haria duten bi deialditan ikusi dut murgilduta nire burua azken hilabetean. Bietan, bata Barakaldon eta bestea Enkarterrin, atzera begira hori aitzakia da proposamen berriak egiteko, bietako itua berbera ez bada ere.

Tamara Garcia Iglesias eta Sara Berasaluce Duque arte komisarioak, Emakumea, makina eta lantegia egitasmoan, hamaika artistari artxiboetako argazkiak eman dizkie, eta hortik aurrera egile bakoitzak bere sormen lanaren barnean eraikitzen du errealitate berri bat. Aurrera begira luzatzen dute erronka, nolabait esateagatik beste narratiba baten bila abiatzen dira.

Kolitzapeko eremuan, ordea, eraikin bat berrerabili nahi dute memoria aipatuta. Baina iruditzen zait eroso egiten zaien eremua, estetikoa, goraipatzen dutela, denbora zehatz batean mugatuta geratzen baita, urteak dituen eraikinak beste garairik bizi izan ez balu bezala, bere memorian, gizakionean bezala, epe ezberdinak ez baleude bezala, garaikidea izan dugun aroa kontakizun horretatik kanpo geratzen baita.

Bi helburu zeharo ezberdinak dituzte. Bata iraganari lotuta baina etorkizunari begira, memoria eta sormenaren arteko uztarketan. Bestea gezurretarako aproposa, fokuak hartzen duen lanaren arabera. Artistak narratiba berriak sortzen ari diren bitartean, erakundeak finkatu nahi du bere ikuspegia.

Halako argazkiak zein halako eraikinak begien aurrean baditut, oroitzapenak etortzen zaizkit burura, halako gaiak nire bizitzako esparru ezberdinak zipriztindu baititu. Esaterako, karrera oso bat egin nuen papera eta kartoiekin, gehienetan zaramatik hartuta, Enkarterri zein familia ulertzeko ezinbestekoa baitzen La Papeleraren eragina aztertzea. Aitite 12 urtekin erakarri zuen lantegiaren adarrak nola antolatzen zuen bizitza ikusi baitugu, txandaka lan egiten zuen langileriaren bizimodua, baita gure familiena eta auzokideena ere, beti baitzegoen baten bat lo egiten gaueko txandan indartsu aritzeko.

Oroitzapenak hemerotekak bezain partzialak dira, gertatzen zaigunari ez baitiogu leku bera gordetzen, eta gogoratzen dugunari ez baitiogu balio bera ematen. Enkarterriko artista bezala hartzen banaute, komunikazioa bi norabidetan eskatzen dut, baina ez da heltzen. Gainetik kotoi harroa pasatu nahi diguten arren, arrakasta batek ezin du zipriztindu porrotez beteriko ibilbide oparoa.

Kolitzapetik 03

Marraztea, sukaldaritza bezala

Bizkaiko Hitza. Berria. 2022/09/30

Bihar hasiko den hilabete berrian tintari egingo diogu gorazarre; urriko egun bakoitzean marrazki bat egin behar da, eta gero sareratu. Gauza txikien indarra. Ohiturak sortu, aldatu eta finkatu, hogeita bat egun behar omen baitira horretarako. Agian, garen modukoak agertzeko, errealitatea islatzeko edo bestelako proposamen berrirako. Ikusi, aztertu, marraztu eta gelditu, berriro hasteko, hurrengo pausoa noiz eta nora luzatzen dugun erabaki bitartean. Marra bakoitzak eskatzen duen ahalegina ez da nolanahikoa. Marra bat, norabide eta kokapen egokia daukan lerroa.

Erronkak prozedura berriak finkatzeko gako-iltzeak dira, etorri diren bezala joan ez daitezen. Marrazketan, bizitzan bezala, beti aurrerantz hurrengo amildegiarekin topo egin arte. Labirintoan eta Pandoraren kutxako hondoan dagoena atera arte. Itxaropena, hain zuzen ere. Konfiantza da behar dena, norberaren kemena pizteko, baita ingurukoen artean ere.

Egunerokotasunean garbigailua hustu, arropa eskegi, kontrolatu ea lehortzen den ala badaezpada kendu berriro busti baino lehen. Askotan horrelakoa da bizitza, keinu txiki batzuez osatua, errepikatzen den zirimola. Ez diogu ematen behar duen garrantzia, gutxiesten dugun horri ematen diogun denbora. Marrazkia eraikitzerakoan gertatzen den bezala, marra bakoitza bere lekuan jartzeko ahaleginetan aritzen gara, lerro guztiak batera ikusterakoan zentzua hartzen dute hasieratik abstraktuak diren elementu bakunek.

Eta marraztea afaria prestatzea bezalakoa da. Eguneroko pausoekin, bizitza zatika ulertzen dugu, tarte txikietan eraldatu. Garai honetan bereziki beti ezagutu duguna, nola piperrak eta tomateak, hala Zallako tipula. Gastronomiaren izenean pentsamoldeak barra-barra saltzen dizkigutela dakigun arren, adi egon behar dugu, detektagailu bat erantsi behar diogula begiradari. Errezetak erraz ematen ditugu eta.

Etxean pisto bat egiteko zein den tipula, nondik datorren, zatitzen duzun bitartean, izendapena bera, nola izenak eta izanak kontraesanak sortzen dituzten. Aizto zorrotzak eskuaren mugimendu zehatzekin barazkiak xehatzen dituen moduan, errenkada egokian. Amarengandik ikasitakoari norberaren ibilbidea gehitutakoa, nola betikoa oso berria den… eta hau nondik jaso dugun… Olio beroa, tipula, piper berdea, gorria, kalabazina neurrietan ere egokituta, taula gaineko ttakunaren erritmoan. Ohiko piperrada beharrean, pistoarekin lagunduko dugu odolkia, plater berria bihurtuz. Askotan iraultza egiten ari gara, eta ez gara konturatzen sukaldeko hormetatik ateratzen ez garelako.

Oskar latorrizko danborrarekin bezala, bere erritmoarekin beste batzuena aldarazten duenean, institutuan ikusi genuen pelikulan bezala, Günter Grassen liburuan oinarrituta, eta ez dakit azpitituluekin ala, oroimenaren ajeak, euskarara bikoiztuta. Sukaldean zein marrazten!

Kolitzapetik 02

Jaiak eta garaiak

Bizkaiko Hitza. Berria. 2022/09/16

Kolitzapean dagoen eremuan era askotako jaietan murgilduta daude biztanleak udaren hondarrean. Dena den, iraila ez da bukaera bat, urte berriaren hasiera baizik, hurbiltzen den udazkenari gorazarrea. Udak uzta ekarri du eta biltegiak ongi hornituta daude, halako ospakizunetan behar den guztia eskura izateko, hain urrun ez daukagun baserritarraren ikuskera erabiliz. Agian teoria honek ez du ez hanka, ez buru ikuspegi zientifiko edo antropologiko batetik, baina kurtsoka bizi garenontzat oso ondo moldatzen da, urteak ez baitira hasten urtarrilaren lehenengoan, kurtso berri bat hasten denean baizik. Horregatik dira, hain zuzen ere, hain garrantzitsuak une hauek, datorrenari aurre egin baino lehen irakinaldi bat ematen diogulako bizitzari inguru hauetan, beste askotan bezala.

Jaiak oso elementu interesgarria dira gizatalde baten egituraketan, gizarte tarte zabal batek partekatzen baititu ekintzak, ekimenak eta ohiturak; azken horiek, antzinatik etorri zein sortu berriak izan, diskurtso egoki bati lotura ematen dioten bitartean.

Garai eta jai hauek guztiek parada ematen dute hausnartzeko, pentsarazteko eta ahal dena eraldatzeko. Batak ez du bestea kentzen, buruari eragin eta gorputzari astindu txiki bat eman, herritarrak kontsumitzaile bilakatu gabe. Plazak izan daitezela sortzeko gune ere, eman diezaiogun bidea dantzari, musikari, baita ikuspegi kritikoari ere. Ahanztura ez da zoriontsua izateko bide bakarra, begien aurrean dagoena gordina izanik, horren analisia eta eraldaketarako grina beharrezkoa baita.

Ez dakigu zer datorkigun etorkizun hurbilean; udazkena beroa izango da edozein kasutan, ez bakarrik zentzu metaforikoan. Borborka egon daitezke aldi berean gorputza eta burua, sutan bihotza eta barrunbe guztiak. Xaxatu ditzagun neuronak eta endorfinak, biak ala biak harremanetan jarri ditzagun bizirik sentiarazteko.

Santuen izendegia ikasi genuen bere garaian jairik jai mugitzen ginelako. Kasu askotan herri edo auzo batekin lotzen genuen aldi berean, nahiz eta ospakizunetako prozesioak barrutik joaten ziren; kirioak eta kandelak ordu txikietako iluntasuna argitzeko erabiltzen genituen. Orain beste tropel batean aritzen gara, eguneko argiarekin, goizean hasi eta eguzkiaren itzalari etekina ateraz.

Denbora badoa aurrera ezinbestean. Coca-Cola lata bat baino gehiago da utopia barneratu genuen Moraurekin, baina azken kontzertuan ardoak sortzen dizkion galderei erantzuten aritu zen Beñardoren laguntzaz, eta alkoholik saltzen ez duen txosna baten ondoan, farolapeko ilunabarrean. Azken finean, ez da bakarrik urteroko sasoien antolakuntza nahita aldatzen duguna, baita bizitzarena ere.

Anariren bertsioa parafraseatuz, harrapa gaitzala iraultzak dantzan edo jan-edanean edo… hedonismoaren atalen batean.

Kolitzapetik. 01

Bidaia noraezean 

Bizkaiko Hitza. Berria. 2022/09/02

Kolitzapetik eremu zabal bat hedatzen da. Inguruko magal horietatik isurtzen diren ibaiak paisaia egituratzen duten ardatzak bilakatzen dira; Enkarterri izeneko eskualdea elikatzen duten zainak dira, geografiaren ikuspegitik bederen. Bizitza bor-bor jartzen duen bihotza topatzea zailagoa suertatzen zaigu gehienetan. Duela 33 urte Euskaltzaindiak izen egokia Enkarterri izan behar zuela ebatzi zuen arren, ez da batere arraroa beste edozein aldaera irakurtzea ala entzutea hedabideetan: Enkartazioak zein Enkarterriak eta horietatik eratorritako guztiak. Bada garaia behingoz izenarekin adostasun bat onartzeko eta marka moduan bada ere horrekin aritzeko. Askotan atzamarretako puntari buruzko eztabaida antzuetan galduta ibiltzen gara ilargiaren edertasuna goraipatu beharrean. Hori gabezia nabarmen baten seinalea baino ez da; oso gutxitan egin da zerbait eraginkorra, mapa batetik harago, eskualdea Euskal Herrian txertatzeko. Agian egin den bakarra turistikoa da, baina errazagoa da Enkarterritik Urdaibaira joatea, alderantziz baino.

Bertako biztanleok gurea badugu ere, arduraren zati handi bat egotzi diet beti erakundeetako arduradunei, nabarmenki lerrokatu baitira aspalditik partiduaren esanetara; haien erabakiei egin diete men ematen zieten boterea ezbaian ez jartzeko.

1990ean jarri genuen martxan Enkartberriak, eskualderako hilabetekaria, eta bizirik iraun zuen zortzi urteetan argitaratu genituen 90 zenbaki haietan agertzen da garai hartako diskurtsoa. Diskurtso hura ezinbestekoa da gaur egun pairatzen dugun egoera ulertzeko. Bisitetan Pradera diputatu ohiak eratzen zuen diskurtsoa eta gaur egun Pradalesek erabiltzen duena ez da gehiegi aldatu, hitz batzuk gorabehera. Ez du ematen oso emaitza ezberdinak lortuko direnik.

Kotxeko nabigatzaileak bezala ibiltzen gara Enkarterrin: helbide bat jarri eta pantailari begiratzen diogu. Bertan aurrerantz goazela agertzen zaigu, jakin gabe nondik amilduko garen, atzera begiratzeko ausardiarik gabe, errealitate lausoa itzultzen diguten ispiluak lurrunez beterik daudelarik. Bizi garen espazioarekiko sentiberatasuna galtzen da ibilbide horretan, atxikimendua urtzen da arrakalatuta dagoen zoladuran. Noizean behin argitaratzen dituzten plan estrategikoak dira bilatzailean jarritakoak, herritarrontzat koloretako post-it-ak banatzen dituzten bitartean, atxikimendua sortzeko edo.

Barnetik eta aspalditik sortzen diren minak leuntzea ez da erraza, publikoki adieraztea terapiaren zati bat izan daitekeen arren. Bertako zirimolan zorabiatzen garen bitartean inguru honetara hurbiltzeko gonbidapena egiten dizuet lerro hauetatik. Gozatzeko eremu zabala izango duzue zuen aurrean ohiko eskemetatik harago begiratzen baduzue behintzat, kontuan hartuta egun bateko bisitarekin ez duzuela aldatuko bertatik hamarkada hauetan aldatu ez duguna.