Kolitzapetik 13

Zomorroak eta mozorroak

Bizkaiko Hitza. 2023/02/24

Euskal Herriko beste hainbat lekutan bezala, bi ataletan banatzen zaizkit inauteriak. Batetik, behin Gabonetako denbora pasatuta, egunaren luzatzearekin batera lotzen diren egunak dira, bizitza berpiztearekin lotuta daudenak. Bestetik, Garizumaren inguruan antolatzen direnak, sufrimenduarekin eta eskasiarekin lotzen ditudanak, egutegiaren inguruan dantzan aritzen direnak, beti baitira neguko azken ilberrian.

Inaute/inauste eta zomorro/mozorro bikoteak sortzen dituen aro bat da lehenengoa. Horrek, adituen baimenarekin, hainbat lotura ekartzen dizkit. Karrantzako irakaslea izan nintzenean, ikasle batek idatzi zidan beraiek kantatzen zuten kantuaren letra; bertako kopla oparitu zidan. Modu berean, gogoratzen dut kurtso hartan autobusez joan ginela auzorik auzo Santa Ageda abestera. Emakume batek marzekin lotu zuen gure ibilbidea, gazteek puskak eskatu beharrean ikasketa bidaiarako dirua eskatzen zuten arren.

Azken urte hauetan Lanestosan ari dira egiten marzak berreskuratzeko saiakera. Ohiko janzkera eta ezaugarriak: ardi larruak, gerriaren bueltan zalapartaka aritzen diren zintzarriak, eta kolore biziko lakioak, alkandoraren mauketan. Lurra astintzeko, erritmoa markatzeko, gorostizko makila. Opariak biltzeko, zarea, bizkarrean eramateko saski berezia. Garai aproposa txarribodako kutixiren bat zein arrautza preziatuak jasotzeko. Txanponen bat ere aproposa zen, baita edaria ere, azunbre bat ardo eskatzen baitzen, etxetik gordeta daukadan paper horretan bederen.

Kolitzapetik bigarren ereduko inauteriak badira; batez ere, udaletxeetatik atera diren proposamenak, urteroko egitaraua betetzeko. Azken hamarkada hauetan sortzen ikusi ditugu, eredu okerrak jarraituz antolatuta askotan: parte-hartzaileak baino gehiago, ikuskizun bilakatu dira. Egitaraua betetzeko proposamenak zein irizpideak ez dira oso ezberdinak, diskurtsoa garatu beharrik gabe agertzen baitira.

Pekatuarekin batera penitentzia doala esango nuke. Xarma berezirik gabeko jaia, katalogo antzuetatik hartutako jantziak nonahi barreiatzen dituena. Piratak, astronautak, mexikarrak, indioak; azken pelikuletako, serietako edo telebistako erreferenteak. Dena ondo neurtuta, badaezpada, ez sortzeko anabasarik, ezta desordenik ere. Ez dira gehiegi ezberdintzen haien artean, ñabardurarik gabeak baitira. Kasurik hoberenean, ekintzaileak baina ez eraldatzaileak.

Horregatik guztiagatik agertzen dira asteburuan txertatuta, lanaren ordutegietan arazorik ez sortzeko, produktibitatearen izenean. Ez dago ezer hankaz gora jartzerik. Ondorioz, ez daukate ez hanka ez buru, dena ondo neurtuta baitago, botere ezberdinetako zutabeak tinko mantentzeko. Buruz behera jar daitezkeen gauzak ez dira agertzen gidoian. Horrela ezin da hanka sartu. Orain baimentzen dena, gero pekatua izango da. Nabarmentzeko nork agintzen duen.

Kolitzapetik 12

Zaborrak erein duen elkartasuna.

Bizkaiko Hitza. 2023/02/10

Autobidetik joaten direnak ez daitezela ahaztu zelai berde horren azpian pozoi pila bat dagoela”. Esaldi horrekin borobildu zuen Janire Lazkanok, Zaldibar Argitu plataformako bozeramaileak, zabortegia amildu zenetik hiru urte pasatu direla gogoratzeko Eitzagan hilaren bostean antolaturiko ekitaldia.

Begien aurrean geneukan malda hura estaltzen duen soropilak gogoratu zigun zoro pila baten erruz desagertu zirela Alberto eta Joaquin. Begietan nabaritu zaigu askotan agertu zaigun ezinegona; malkoei eusten saiatu garen arren, pasarte gogorrak bizi izan baititugu negu luze hirukoitz honetan. Senideen sentipenak entzun ditugunean, negar-anpuluei eusten egoeraren gordintasuna ez areagotzeko. Baita horiekin elkartasunean giza talde bezala jokatu dugunean ere. Askotarikoak dira hiru urte hauetako bizipen eta sentipenak.

Kolitzapetik Eitzagara, beste behin, Zaldibarren beste aldean, errealitatearen beste aldean dagoen zerbait… Lotuta, baina elkarri bizkarra emanda. Errepideen arteko kokapen itolarria, hutsaren hurrengoa agintarientzat. Kontatu digute bertako auzokideek ez dakitela zein den airearen kalitatea, ezta arnastutako hautsen eragina zein izan daitekeen ere. Batek daki zer daukaten, zer haizatu duten lurraren mugimenduetan erabilitako tresna erraldoiek, gorpuak aurkitzeko erlojupeko lanean. Ibilbide horretan desjabetu dituzten arren, ez dute burua galdu. Hala ere, sufrimendua ez da eten.

Elkartasunaren plazak tranpaldora egin du salto, Axutek eta Artedramak gorpuztu duten Hondamendia antzezlanean. Eibarren ikusteak sinbolismo uholdea izan zuen niretzat. Izuak ateratzeko eta haien digestio egokia egiteko baliabidea da artea. Honetan gozatu daiteke baliabide eszenografikoekin, ondo asmatu baitute tragedia nola bilakatu tresna emozional. Enkarterrin, ziur aski, ez dugu ikusiko antzezlana. Ez dugu ikusiko udal aldizkarietan promozionatuta, beste ikuskizun gatz bako batzuk agertzen diren bezala. Eskertzekoa da, eta poztekoa, batzuek daukaten sormena eta ausardia.

Zaborraren zaborrari darion higuina ari da berriro hedatzen egun hauetan. Langileen salaketak, diru gosea, arrakalak zabor mendian, aurreikusi zitekeen hondamendia, luizi prefabrikatua, txosten teknikoekin itzalitako gabeziak, enpresarien eta politikarien arteko loturak, amaraun ongi josiak ematzen duen babesa… Ertz asko ditu. Indartsuak ez jausteko ongi korapilatuta, hari meheak baitira apurtzen direnak, egiturari eragiten diotenak eta bilbe horretan argi izpiren bat pasatzen uzten dutenak.

Ostegunero Zallako plazara jaisteko gure egunerokotasunetik ateratzen ginenean bezala dator artikulu hau. Eguraldiak alderik gordinena erakusten zuenean ere, huts egin gabe etxeko gozotasunetik irteten ginen, salaketa, elkartasuna, giza beroa eta senideekiko hurbiltasuna adierazteko. Finean, haiek dira gehien galdu dutenak afera honetan, egunero pairatzen dutenak bi langile haien hutsunea.

Kolitzapetik 11

Denboraren malgutasuna.

Bizkaiko Hitza. 2023/01/13

Oparitu dizuten azken katilutik ateratzen den lurrunak ezkutatzen du sukaldeko leihotik ikusten den Kolitza mendiaren profila. Garai bateko arrainak, “ur handitako arrainak”, etortzen zaizkizu burura, baina une honetan ahaztuta dituzu bi liburu betetzeko erabili zenituen marrazkiak, esaldiak eta egunkarietako paper apurrak, irudien biltegia osatzeko bete zenituen kartoizko karpeta urdinetan ondo gordeta daudenak.

Azken bolada honetako aurkikuntzak oparitu dizu arrainaren egitura xumeak dituen katilua. Zeramikaren gaineko esmalte urdinak aukeratu ditu arrainekiko duzun zaletasuna, beste jarduera batekin lotzen baitu, elkartzen zareten apurretan arraina erosten baituzu bizitzaren une gozoak ospatzeko beharra duzulako. Behatzen du itsasotik heltzen diren modeloak nola marrazten dituzun, nola prestatzen dituzun su motelean zein txingarretan, bero egokiak bihurtzen baititu gozo aho sabaian.

Finean, Kolitzapetik badakigu orokorrean gauza horiek egiten, janariaren bitartez metaforak sortzen, bihotzak zaintzen, begiradak elikatzen. Mundu zabalera hedatzen ditugu putxerak, tipulak, gaztak, ardikiak, behikiak, txakolina… Kinka larrian dagoen lehen sektorearen jardunaren emaitza denon gozamenerako mahai gainean jarriz, esku leunak gozotzen eta gozatzen dituzten bitartean. Ja(n)kituria hori eremu pertsonalagoetan ere erabiltzen dugu azukrezko koxkorra limurtzeko.

Su eztian zauden bitartean bi berri heltzen dira zuregana. Baten atzetik urte batzuetako ikerketaren datuak daude. Burdina, nikela, sufrea eta beste ekaiekin dituen lurraren nukleoaren abiadurak eta mugitzeko erak ez dute zerikusirik kanpoaldearekin. Bizitza eta izaera propioa dituzten geruza hauek badaramate mugimendu bat norabide berean, baina erritmo ezberdinetan, horrek mugimendu erlatiboa aldatzen du, eta atzeraka doala ematen du, beste norabide batean… Baina berbera omen da. Zur eta lur.

Agian ez dut ondo ulertu, ala irakurketa azkarra egin dut, bapateko klikaren bila doazen kazetarien antzera. Baina denboraren perzepzioarekin lotu dut: ez dakigu denbora luzatzen den ala erreferentzia kontua den… Zein izarren eta zein planetaren inguruan biratzen garen izango da.

Horretan zauden bitartean minbiziak eramaten du aurretik ia adinkidea den emakume ezaguna, bere semea adinez nagusi bihurtzen den egun berean. Urtebeteko iraupena eman ziotenean, egun horretara heltzea zuen helburua. Bizitzaren zentzua zein den. Nola agurtu bera, nola bizi, kontuan harturik norberaren aurrekariak. Kolitzaren maldetatik aireratu beharreko duda-mudak dabiltza, ingurutik pasatzen diren trenak ezin ihesi utzi. Dakiguna da ez ditugula une guztiak berdin bizi. Eguneratu beharra badu ere, gizaki guztiak barneratzeko bederen, Sarako elizaren dorretik gogoratzen digute: “Oren guziek dute gizona kolpatzen, azkenekoak du hobirat egortzen”.